Her har vi ein forfattar som grev fram skitne historier frå modellmiljøet i London og Paris på 1980-talet. Og som plasserer seg sjølv midt i driten; vi snakkar om ein hovudperson som utilslørt låner trekk frå forfattaren. Bakom syng to berømte foreldre, mora får også synge med i romanen.
Dette er oppskrifta på mageplask, i kategorien pikante skandalar og celeber sladder.
Det finst éin grunn til at denne romanen ikkje bikkar over, og det er at Linn Ullmann er ein så dyktig forfattar at ho greier å få romanen til ikkje berre å balansere, men også vibrere.
Det finst forresten ein grunn til, den kjem eg tilbake til seinare.
Å grave ut ei drithistorie
I «Jente, 1983» utforskar den 55 år gamle forfattaren Karin kva som skjedde i livet hennar det året ho var 16. Prosjektet er å få gløymte traume frå tidlege år opp i dagen, slik at dei ikkje slår ut i depresjonar og angst.
Det ligg såleis ein psykoanalytisk premiss her.
Romanen pendlar mellom notida og det som skjedde i 1983, som Karin gradvis hugsar, eller avdekkjer.
Knuten her er at Karin (16) blir med A (44), ein amerikansk modellfotograf, til Paris, der han skal ta bilde av henne for ymse motemagasin. Allereie første natta hamnar Karin i senga til A. Metoo står i blinkande bokstavar over denne scenen, og lesaren er på full fart inn i moralsk ofse og øsing.
Det hadde vore så enkelt å få oss dit, men Ullmann går ikkje for dei enkle løysingane.
Raudhette kryp opp i senga til ulven
Mykje er skrive og sagt om eldre, mektige menn og unge kvinner med karrieredraumar. Karin går ikkje i offermodus; i staden utforskar ho eigne drivkrefter: Korleis hamna ho i den senga?
«Jeg vil være objektet, midtpunktet, målet for en annens begjær. Jeg vil ikke være alene.»
Den altfor unge jenta som vasar rundt i ei raud lua ho har fått av mor er eit samansett vesen med motstridande kjensler og drifter som den vaksne forfattaren nærmar seg frå ulike kantar.
For den som har lese «Elskeren» av Marguerite Duras er parallellen tydeleg til jenta med hatten, som ein dag set seg inn i bilen til ein ung kinesar.
Og det sluttar ikkje der, Ullmann påkallar eit heilt kor av kvinnelege forfattarar som har brukt eigne erfaringar i skjønnlitteraturen: Annie Ernaux, Anne Carson, Emily Dickinson, Simone de Beauvoir, for å nemne nokon.
Og dette er den andre grunnen til at «Jente 83» har blitt ei så leseverdig bok: I tillegg til at Ullmann handterer stoffet med stor presisjon, lenar ho seg til sterke tekstar frå andre skrivande kvinner.
Minneverdig om å hugse det gløymte
Den altfor unge jenta i Paris og New York som lurer mor si trill rundt og hamnar i situasjonar ho ikkje anar konsekvensane av, kjem gradvis til syne. Små forskyvingar og stadig nye detaljar får teksten til å vibrere.
Karin (55) som går tur med hunden på Torshov og slit med livet, er ein langt mindre fengslande figur. Det kan ha noko med at den psykoanalytiske premissen er ikkje er heilt overtydande: Ligg verkeleg frigjeringa frå angst og depresjon i denne episoden?
Det kan også handle om at familiemedlemmene til den vaksne Karin er svært lite utbygd og nesten er for markørar å rekne. Markørar er sjeldan interessante. Då gnistrar det meir i telefonsamtalane mellom forfattaren og mor i USA, der dei hugsar og gløymer og teier mens dei talar. Den balletten, som både utstråler varme og komikk, knyter seg til barndomstemaet på ein heile annan måte enn skildringa av familien på Torshov.
Men om samtidshistoria vaklar ein smule, ligg kvaliteten ved denne romanen ein annan stad, nemleg i utgravinga av fragment av det som ein gong var:
«Minnene små lysglimt, resten er glemsel. Ingenting er historie.» Det er arbeidet med å grave fram og sortere desse fragmenta som gjer romanen minneverdig.
Hei!
Eg er hovudkritikar av skjønnlitteratur i NRK. Les gjerne bokmeldingane mine av «Aleksandra» av Lisa Weeda, «Tillit» av Hernan Diaz eller «Fri. En oppvekst ved historiens ende» av Lea Ypi.
