Sårbar og suveren

Nokre forfattarar treng fleire år på å finne røysta si.

Nokre forfattarar – dei aller fleste – treng lang tid på å nå fram til lesarane.

Slik er det ikkje med vietnamesisk-amerikanske Ocean Vuong.

Litterært stjerneskot

Den første diktsamlinga hans, «Natthimmel med kulehòl» («Night Sky with Exit Wounds», 2016) råka amerikanske lesarar med stor kraft.

Her var ein poet som synte seg skjelvande sårbar og eineståande sterk på ei og same tid.

Og – som svar på tida si påtakelege lengt etter det sjølvbiografiske, der forfattarar helst skal snakke om eigne traume frå oppveksten og gjerne ha minoritetsbakgrunn:

Han hadde ei personleg historie å fortelje.

Og historia hans er brutal. Vietnamkrigen tyngjer framleis dagane til 34-åringen, slik overgrep og vald har ein tendens til å nedfelle seg i generasjon etter generasjon.

Lærte eit nytt språk

Ocean Vuong kom til USA som flyktning då han var to år gammal. Han vaks opp med mora og bestemora og var den fyrste i familien som lærte å lese og skrive.

Både i debutsamlinga, i den rå romanen «På jorda er vi glimtvis vakre» og i den nye diktsamlinga som no er grundig og vakkert gjendikta av Mathias R. Samuelsen, skriv han til mor si om krig, vald, kjærleik, språk og identitet.

Skarpt medviten om det biografiske utgangspunktet sitt problematiserer han krava den litterære omverda kan ha til han i diktet «Not Even»:

Utfordrar lesarane

Er eg ei slik, ei som puttar folk i bås? Les eg boka som eit vitneprov på utanforskap og undertrykking frå ein kvit, heterofil middelklasse som eg er ein del av?

Ocean Vuong gjer meg merksam på utfordringane i kor lett det er å karakterisere folk. Journalisten Yohan Shanmugaratnam viser i forordet sitt til bismaken som har følgt den litterære suksessen til Vuong og siterer frå eitt av dikta:

Ja, Vuong har ei sjeldan historie, spekka som ho er av sår erfaring.

Ikkje minst er bandet til mora viktig. No er ho gått ut av tida, ho som jobba med å pynte andres neglar og som blei slått av mannen sin. Slaga gav ho vidare til den vesle sonen.

Bandet til mora er altså ikkje utan knutar.

Kan hende er ho gått ut av tida, men for Ocean Vuong finst ikkje tida utan henne.

Ordrik

«Tida er ei mor» er ei omfattande samling på heile 137 sider, då reknar eg med forordet av Shanmugaratnam og etterordet av omsetjaren Mathias R. Samuelsen. Dikta er delt inn i fire bolkar, der forfattaren vender seg direkte til mora, eller til kjærasten Peter, som og er tydeleg til stades i boka.

Ikkje alle forteljingane – for dei fleste dikta ber på ei forteljing – er like intuitive eller lette å forstå.

Dikta er ofte lange, dei flyt av garde i ein skimrande sensualitet som kan minne om tekstar av Marguerite Duras eller Anne Carson.

Brått kjem det brot i det rytmiske. Eg må stoppe opp og lese på nytt, eller eg blir merksam på ein dobbelttyding i teksta. Dette gjeld ofte ved orddeling og bindestrekar.

Samuelsen har valt å sette bindestreken på nedste linje, og ikkje rett etter første leddet i det samansette ordet, slik vi oftast gjer det på norsk. Då kan det sjå slik ut:

Knyttneven til far

I det lange diktet «Künstlerroman» skildrar Vuong hendingar langt tilbake i tid som om han spolar ein film – ein DVD – baklengs. Det er effektfullt.

Leseopplevinga blir nærast fysisk når han skriv om farens knyttneve som trekkjer seg attende frå nasen til mor hans:

Eit håp om fridom

Ja, det handlar om mor. Om tida, som både kjem og går, men mest av alt er der, som ein eigenrådig storleik, ubønnhørleg og alltid til stades i livet til menneska.

Ocean Vuong skriv om mora. Og om livet, slik det var og slik det vart.

Men fyrst av alt kretsar diktsamlinga kring fridom. Slik sluttar det aller siste diktet:

Krafta i orda til Vuong ligg i dei sterke kjenslene, i rytmen og i utsnitta han vel.

Spenninga ligg i skildringane av eit fattigsleg innvandrar-liv i supermakta USA og i ønsket om å finne sin veg i livet, trass i tap og sakn.

Styrken er at han skapar rom der også lesarane får plass.