Eit heftig og eventyrleg ritt gjennom 5000 år med bokstavar

Visste du at grekarane las høgt for seg sjølv i fleire hundre år før dei kom på å lese inni seg? Eller at mange protesterte mot forfallet då bøkene endra format frå rull til bok?

Den spanske forfattaren Irene Vallejo har tatt på seg å skrive historia om alfabetet og alt det har blitt brukt til, frå sumerarane fann på å rite inn ekteskapskontraktar og fakturaer på leirtavler for sånn ca. 5000 år sidan.

Eit halsbrekkande prosjekt så klart, som Vallejo turnerer ved å setje passarspissen på det legendariske biblioteket i Alexandria, og så ta avstikkarar i tid og rom derifrå. Mange avstikkarar.

Smart arrangert lesefest

Og det er nettopp tilnærminga hennar som gjer dette til ein lesefest. Emnet er altfor stort så klart, derfor går ho med harelabb over mykje: (Hei der! Kvifor problematiserer du ikkje dei diskutable påstandane dine om Sapfo, den greske poeten som eg faktisk har lese ei bok om?)

Ho er raus med anekdotar, ho dreg djerve parallellar, og ikkje minst: ho kuttar vekk substansielle deler av historia. Vallejo er klassisk filolog og etter ein svipptur til sumerarane i Mesopotamia, held ho seg i den vestlege tradisjonen som startar med gresk og etter kvart latin. Nok å ta av der, så kan ein håpe på at andre skriv eit tilsvarande bok frå eit austleg perspektiv.

Alt dette er smarte val som gjer faktamengda overkomeleg og teksten moro å lese. Det siste er faktisk eit stort poeng, ettersom boka ikkje berre er ei historiebok.

Ho skal også formidle begeistring, fascinasjon og dessutan stor fagning til alle stabeisar og bokormar som har tatt vare på og vidareutvikla skrifta gjennom tusenåra. Det vesle systemet for å halde orden på avtalar og eigedom i Mesopotamia, har gjennom tusenåra endra sivilisasjonar.

Kunnskapsbasert fantasi og bokhoreri

Effektiv bruk av det ein kan kalle for «kunnskapsbasert fantasi» hevar lesefestfaktoren ytterlegare. Ut frå allmenn kunnskap diktar ho opp spesifikke scener og lever seg inn i deler av det store, anonyme kollektivet i bokhistoria.

Ho følgjer mennene til farao Ptolemaios 2. til hest mellom greske bystatar for å kjøpe bokrullar til biblioteket i Alexandria. Vi ser dei slite med gjørmete vegar, skeptiske bønder og smarte røvarar. Oppdikta, men temmeleg sannsynleg.

Djerve parallellar har fallhøgd og deiser no og då i bakken, men ofte fungerer det: Som når ho samanliknar dei greske slavane i romarriket med dei svarte slavane i USA: Mens dei sistnemnde ikkje fekk lov til å lære å lese, var dei første lærde og tok seg av lesinga til herrane sine.

Vel og bra, men slavar som las høgt for herren blei kalla det same som den passive parten i samleie mellom menn: Å låne stemme og kropp til ein framand forfattar, å ta orda til ein annan i munnen, vart sett på som ei promiskuøs handling.

Slike opphopingar av forbløffande paradoks og parallellar gjev lesaren litt av kvart å tenkje på, for no ikkje å ta munnen for full.

Gløymt er heller ikkje dei som meinte at skrifta var ei ulykke. Sokrates, til dømes.

Lærd og leikent

Det går an å kritisere Vallejo for å vere vel ordrik, og for å bruke for mykje plass til eigne bokopplevingar. Og sånn er det, men som andre festar har også «Evigheten i et siv» både høgdepunkt og bølgjedalar.

Når festen er på sitt beste feirar forfattaren bokas lange, merkverdige og motsetningsfulle liv, der slave og fri, kvinne og mann, fattig og rik har hatt svært ulik tilgang til kjeldene. Trass det har stadig nye grupper blitt innlemma i lesefellesskapet.

Lesaren får bli med på eit heftig og eventyrleg ritt gjennom 5000 år med skrift. Takk for turen, det var ei glede!

Anbefalt vidare lesing: