Ei populær, kvit, tenårig jente blir drepen ved den private vidaregåande internatskulen kor ho er elev. Ein av dei få svarte mennene ved skulen blir dømt for mordet.
Men var han skuldig? Var etterforskinga god nok?
Drapet skjedde i 1995. Blei mannen offer for eit rettssystem som var endå meir rasistisk då enn det er no?
Og dersom han er uskuldig: Kven er så den faktiske gjerningspersonen?
Dette mysteriet er den blodige røde tråden gjennom amerikanske Rebecca Makkai sin interessante, men ikkje hundre prosent vellukka, true crime-roman.
PRISVINNAR: Amerikanske Rebecca Makkai har skrive fire romanar, og mange noveller. Det store gjennombrotet kom med «The Great Believers» (2018), som handlar om aids-epidemien i Chicago på 1980-talet. Den vann fleire prisar, og var med på mange «Årets beste»-lister i USA.
Foto: Larry D. Moore / CC BY 4.0, Wikimedia CommonsTilbake på privatskulen
Hovudpersonen er Bodie Kane. Som tenåring på 90-talet var ho elev ved internatskulen.
Skuletida er tøff. Også før medeleven Thalia blir drepen. Bodie like glad som alle andre for at trenaren blir raskt dømt for mordet. Ho har nok å stri med uansett.
I 2018 går det betre med Bodie. I alle fall sett utanfrå. Ho lagar ein populær podkast, og vender tilbake til skulen som gjestelærar på eit podkast-kurs.
Men då ein av elevane hennar byrjar å grave i drapet på Thalia i 1995, innser Bodie at alt kanskje ikkje var heilt slik ho og medelevane tenkte for over tjue år sidan.
Ho blir tvungen til å tenke nytt. Ikkje berre om drapet, men om mykje av det andre ho opplevde som tenåring.
Blei den svarte trenaren uskuldig dømt? Og visste Bodie ting som kunne hjelpt politiet å reinvaske han?
Gjennom heile boka snakkar Bodie direkte til eit «du», nemleg mannen ho no trur drap Thalia, men som aldri blei tatt.
True crime-podkast
Makkai har godt gehør for aktuelle tema. I «Jeg har noen spørsmål til deg» viser ho fram gode og meir trøblete sider med true crime, og ved podkast som sjanger.
Kva skjer når ein nyttar verkelege krimsaker som underhaldning? Når sakene blir diskutert i forum på nett? Når trolla dukkar opp?
Makkai mistenker at publikum blir herda.
I staden for individ, blir ofra for blodig vald omgjort til rekvisittar i formelprega forteljingar. Dei blir ein figur i «den der» saka, ikkje å forveksle med «den der» andre saka, som likna.
Makt på mange nivå
Rebecca Makkai er oppteken av maktrelasjonar.
Forholdet mellom offer og gjerningsperson. Mellom dei som leier og dei som følger. Makt internt i parforhold. Mellom lærar og elev. Posisjonar ein får på grunn av hudfarge, kjønn eller legning. Makt ein får og makt ein tar.
På sitt beste klarer ho å peike på interessante punkt. Innimellom blir det kanskje litt overdrive tydeleg, kva ho prøver på.
Kanskje fordi «Jeg har noen ...» rett og slett er ein roman med litt for mange trådar og tema.
For dette er også ein roman om metoo. Om barndomstrauma. Om kansellering og appropriasjon. Eit rettsdrama, og ei klassisk oppvekstskildring lagt til eit lukka skulemiljø.
Donna Tartt, Harper Lee – og «Serial»
Med stor sjølvtillit skriv Makkai seg opp mot mange amerikanske klassikarar med like tema. Rettsdramaet «Drep ikke en sangfugl» (1960) av Harper Lee og collegeromanen «Den hemmelige historien» (1992) av Donna Tartt er to døme.
True crime-podkasten Bodie og elevane ender opp med å skape, minner om klassikaren «Serial» (2014) av Sarah Koenig.
Også den handla om at feil mann kunne vere dømt for mord. Serien sette fart både på podkast som medium og uløyste og/eller feilløyste krimsaker som innhald.
Måten Makkai skriv seg opp mot førelegga, fungerer godt. Dei gir djupne i romanen, som heilt tydeleg har høge ambisjonar om å seie ting både på og mellom linjene.
INSPIRASJON: «Jeg har noen spørsmål til deg» leikar med den undersjangeren «dark academia», kor mørke historier utspelar seg i eit lukka skulemiljø. Donna Tartts «Den hemmelige historien» (1992) er ein klassikar i sjangeren. Også den handlar om eit mord blant elevar. Makkai går også i dialog med romanar som tar for seg ujamne maktrelasjonar mellom lærar og elev, som «Min mørke Vanessa» (2020) av Kate Elizabeth Russell.
Foto: Gyldendal/AschehougFortida sett frå notida
Det aller mest interessante i «Jeg har noen...» er likevel ikkje drapet på Thalia.
Det er følgande spørsmål:
Kva skjer med fortida når ein ser ho gjennom notidas briller?
Situasjonar ein som ung aksepterte som «slik er det berre» – men som ein som vaksen oppdagar var langt over streken. Kva gjer slike oppdagingar med måten ein ser seg sjølv, både den ein er og den ein ei gong var?
Det er eit spanande spørsmål. Nok til å bere ein heil roman.
Seksualisert mobbing
Tilbake på skulen i 2018 huskar Bodie korleis ein av gutane – Dorian – stadig plaga ho. Seksualiserte kommentarar. Grabbing. Gnikking. Flaue «vitsar» alle høyrde.
Eigentleg mobbing, men i 1995 var slikt rekna som vanleg erting.
Metoo fekk mange kvinner til å tenke over fortida, slik Bodie gjer i boka: Var det eigentleg ok, det som skjedde den gongen? Ofte er svaret nei.
Samtidig er det ingen tvil om at ein også som tenåring veit ting.
Noko skjer idet ein huskar tilbake. Idet ein pressar notidas erfaring over tidlegare opplevingar. Detaljar har gått tapt. Ofte heile episodar. Minnet er langt frå perfekt.
Makkai er på sitt klart beste idet ho utforskar desse spørsmåla. Då er det engasjement og glød i teksten. Ingen harde konklusjonar, men open undring rundt interessevekkande spørsmål.
«Jeg har noen spørsmål til deg» hadde tent på at Makkai reindyrka denne tematikken, i staden for å lesse på med under-tema som ho uansett ikkje utforskar skikkeleg.
Men romanen er likevel verdt å lese. Særs for fans av «Serial» og «Den hemmelige historien». Dei finst det mange av.
Hei!
Eg er litteraturkritikar i NRK, med særleg interesse for norsk og omsett skjønnlitteratur. Nokre av dei beste bøkene eg har lese i vår er «I morgen, og i morgen, og i morgen» av Gabrielle Zevin, og «Ixelles» av Johannes Anyuru. Bli også med på lesefest hos Jonas Hassen Khemiri, med hans roman «Søstrene», eller ein tur i Nord-Irland med Louise Kennedys «Overtredelser»!
