Vodkamarinert surrealisme frå Ukraina

Ukrainsk litteratur er ettertrakta for tida, av høgst forståelege og djupt tragiske årsaker.

Etter å ha snippa innom bøker av Andrej Kurkov, Serhij Zjadan og no Jurij Andrukhovitsj i løpet av året, vågar eg å slå fast at ukrainsk samtids­litteratur har ein verdi langt ut over det å opplyse oss om korleis livet ser ut frå den kanten.

Maken til litterære rundkast, smart satire og språkleg overskot skal ein leite lenge etter.

«Moskoviaden» av Andrukhovitsj er frå 1993 og handlar derfor ikkje om den pågåande krigen, men frå ein temmeleg skeiv vinkel siktar romanen seg likevel inn på svært aktuelle spørsmål. Det kjem eg tilbake til, men først eit riss av romanen, i den grad noko slikt er mogleg.

På galeien før frukost

På ein studentheim i Moskva bur ukrainske Otto von F. saman med ein usannsynleg gjeng frå heile Sovjetunionen. Dei går alle på forfattarstudiet.

Vi følgjer vår mann gjennom eit døgn, men også gjennom store deler av russisk historie, der både Lenin, Katharina den store og tsar Nikolaj 2. dukkar opp, saman med ei rekkje andre meir eller mindre kjende døde som liksom ikkje vil slå seg til ro i grava.

Denne spesielle dagen skal Otto kjøpe leiker til barn av nokre vener, før han skal møte opp hjå ein kompis for å snikre ei avis for ukrainarar busette i Moskva.

I staden hamnar han på galeien allereie før frukost, etter at han har hatt eit kjærleg møte med ein kvinneleg forfattarspire i damedusjen. Eller var det valdtekt?

Her, som så mange andre stader i denne romanen, finst det sterkt motstridande tolkingar.

Ettersom timane går, snublar von F. stadig i inn livsfarlege situasjonar, som han mirakuløst og på stigande rus kjem seg ut av.

Imperiet samlar seg i katakombane

Siste del av dagen og av romanen spelar seg ut i eit katakombeliknande univers under Moskva. I gigantiske salar møtest vener av det evige Russland i ein uggen blanding av obskøn orgie og høgstemt patos.

Og det er her romanen tangerer notida, ettersom ein talar proklamerer at det som vart delt opp etter Sovjetunionens fall skal samlast att til eitt rike.

Andrukhovytsj har neppe profetiske gåver, det handlar vel heller om at ideen om å samle det russiske imperiet på ny er like gammal som Sovjetunionens fall. Eller eldre.

Visjonane til Otto von F. er på eit heilt anna nivå: «Du skulle ikke ha et sverd, eller i det minste en boksåpner på deg?» spør han når han sit fanga i eit bur, mens enorme, kjøtsvoltne undergrunns­rotter romsterer bak ein svært tynn vegg.

For Otto handlar det om å overleve dagen og så snart som råd kome seg til jernbanestasjonen for å ta første tog heim til Kyiv.

Otto von F. ber på den postsovjetiske skepsisen til store ideologiar og evige, heilage fedreland.

Kvardagsfyll og melodrama

Forfattaren byggjer historia på kontrastar som den ovanfor, eller mellom vakre draumar og barske realitetar.

Skildring av grå kvardag, gjørme og fyll glir saumlaust over i melodrama eller scenar som minner om Dantes «Inferno». Medan språket er leikent, ironisk og med blikk for pussige detaljar.

Korleis denne merkelege blandinga blir til litterært gull, er ei sak for alkymistar.

Har eg vore tydeleg nok? I «Moskoviaden» spirer til no ukjende språkblomar og frekk politisk satire opp av ein vodka­marinert surrealisme. Meir!