Fråstøytande og fin

Denne romanen provoserer frå aller første setning:

Kva i all verda er dette? Eit lite og skjørt barn døyr, men ingen ser ut til å bry seg?!?

Heller tvert om, verkar det som litt lenger nede på boksida. Etter å ha utbrodert meir om snøen og isen der ute, held «vi» fram med å fortelje:

Avskyen min er effektivt vekka. Kva slag fæl gjeng er dette vi-et som fortel, som påstår at ingen av dei er triste når ein baby har døydd?

Mørk, men god

Lysta til å lese vidare, er minimal. Eg veit ikkje om eg orkar. Det er nok liding i verda frå før.

Men den nysgjerrige delen vinn over den fråstøytte.

Eg les vidare. Sakte. Slik tilskodarar stiller seg opp og glanar på ei alvorleg bil­ulukke.

Berre for å oppdage at «Når vi synger» eigentleg er ein særs god roman.

Rett nok held tematikken fram med å vere mørk og trist. Det skal handle om død og sorg og tap og einsemd, også i resten av boka.

Men Merethe Lindstrøm klarer det ho prøver på: Å hekte lesaren frå første setning. Å skape engasjement. Kjensler. Sterke kjensler. Irritasjon, frustrasjon. Til og med avsky.

Presis prosa

I tillegg til den openberre sjokk­effekten i første setning, klarer ho å vekke meg med fiffig bruk av språklege hjelpe­middel. Gjennom bruken av kontrastar. Rytmar. Valet av pronomen.

Ta sitata øvst her: Kontrasten er stor mellom det veldige dramaet eit dødsfall er, og den kvardagslege uteleiken i snø og is. Døden er mørk, snøen er lys. Men snøen er også kald, og potensielt farleg.

Der er ingen tilfeldig valde ord, ingen vilkårlege saman­stillingar hos Lindstrøm.

Alt er nøye gjennomtenkt. Alle setningane presist konstruerte, med nøyaktig dei rette orda for å vekke kjensler og tankar i den som les.

Tvilling-vi

Forteljaren, som kallar seg «vi», er Agnes. Ho er elleve-tolv år, heilt i slutten av barn­dommen.

Agnes har ein tvilling­bror. Fram til no har Agnes tenkt på seg og broren som éi eining. Det er derfor ho brukar «vi» i staden for «jeg».

Tvillingane bur saman med mor og far i eit kaldt og trekkfullt sommar­hus som dei brukar som heilårs­bustad. Det er lite pengar i omløp. Lite kjensle­støtte også.

Innimellom vender Agnes seg til eit «du». Til søskenet som forsvann, mest sannsynleg i krybbedød. Ho saknar det.

Ho sørger. Foreldra også. Men ingen snakkar skikkeleg om sorga.

Kort tid etter det sjokkerande dødsfallet, bestemmer foreldra seg for å ta inn eit foster­barn, som ei slags erstatning for babyen som døydde. Det hjelper sjølvsagt ikkje.

Taust om traume

Handlinga i «Når vi synger» er lagt til 1970-talet. Folk snakkar ikkje om problem. Om traume. Ikkje med ungane. I alle fall ikkje i Agnes sin familie.

Far forklarer at alt i naturen døyr. Det stemmer jo. Men det er ei skral trøyst.

Mor er deprimert. Men det er «ingenting å bry seg om». Det har nokon sagt til Agnes, så det seier ho vidare og prøver å tru på. Sjølv om ho ser at mora er lei seg. Sjølv om ho er lei seg sjølv.

Mykje av det Agnes fortel, heile tida i vi-form, er ting vaksne har fortalt ho. Dette attfortel ho på sitt veslevaksne vis. Kanskje aller mest for å overtyde seg sjølv.

Ho prøver å bruke språket til å gjere ting betre. Men klarer det ikkje.

Tunge tema

Her er dessutan mange andre problem.

Ein nabo slår kona. Ein lærar tafsar på Agnes sin pubertale kropp. Då ho seier det til mora, blir mora irritert. Ikkje på læraren, men på dottera.

Tvillingane får ut mykje av sitt agg ved å plage dyr. Ved å tukte foster­broren. Dei har ikkje venner. Agnes forstår seg ikkje på jentene i klassa.

Vald. Traume. Overgrep. Forteiing. Tunge og triste tema.

Der er eit par mikroskopiske glimt av humor, men generelt lite lys i «Når vi synger» av Merethe Lindstrøm.

Men boka er godt skriven, med ein original fortelje­stemme. Kanskje er Agnes litt umoden for åra, men ho er også eit overtydande døme på korleis det går om ein teier heller enn å tale om det som er vanskeleg.

Merethe Lindstrøm syng mørkt og mollstemt, men også fint og klart, i «Når vi synger».

Høyr meir om denne boka i «Åpen Bok: Kritikerne»: