Fin ferd på fjorden

«Den dagen Nils Vik døde».

Tittelen røper temaet i Frode Grytten sin nye roman. Det er ei mild og stillfarande forteljing. Kort og konsis. Ein verdig vinnar av årets Bragepris i skjønnlitteratur for vaksne.

Døden er med i boka. Men det er livet som er poenget. Alt det rommar.

Folka. Fjorden. Kjærleiken. Arbeid og vennskap. Familien.

Nils Vik er gammal. Enkemann. Helsa er ikkje på topp lenger. Ein tidleg morgon i november kjenner han at dette er dagen.

Han står opp. Barberer seg:

Planen er «å gå over fjorden». Han meiner det konkret. Men også overført. «Den andre sida» er eit vanleg språkleg bilete på døden.

På den andre sida gler han seg til å treffe att kona si, Marta. Han saknar ho sånn. Meir enn han har ord for.

«Den dagen Nils Vik døde» er ein roman om den lange, langsame, kvardagslege kjærleiken. Den som ikkje er utan vêrharde dagar. Men som står stormen av.

Det er rørande. Fullt av håp.

Godt gjort – for det kan vere vanskeleg å skrive om kjærleik utan at det blir kleint. Grytten får det til.

Ferjemann på fjorden

Heile livet har Nils arbeidd som skyssmann. Ferjemann. Han har sin eigen båt. Med den har han frakta folk på kryss og tvers over og langs fjorden.

På denne aller siste ferda hans, dukkar mange tidlegare passasjerar opp igjen. Alle for lengst døde.

Det høyrest kanskje rart ut. Men Grytten får det til å verke som den mest naturlege tingen i verda. Livet og døden heng saman. Ikkje minst for den som ein veit at han skal døy. Då passerer livet i revy.

Døde passasjerar

Nils legg ut på fjorden. Først dukkar bikkja hans opp. Luna. Ho blei påkøyrt for 20-25 år sidan. No pratar ho med eigaren sin, akkurat som før. Nils blir glad.

Så, på nes etter nes, står der menneske han har kjent. Gitarguten, som hadde det stridt heime, men som gjorde godt arbeid som assistent i båten. Ektepar som krangla. Ektepar som ikkje krangla.

Den strenge lærarinna, som okka seg over elendige elevar, men som blei i fjorden av ulukkeleg kjærleik. Ein og annan kjendis. Jordmora, som feira kvar fødsel med ein dram. Politifolk. Politikarar. Presten.

Med korte, effektive strok, rissar Frode Grytten fram individa. Han er god til det. Ein av dei beste.

Ein typisk replikk. Eit tydeleg karaktertrekk. Grytten veit kva som skal med. Og – endå viktigare – han veit kor han skal stoppe. Når det er nok. Ikkje for ingenting er han kanskje mest kjend for noveller. Dikt. Korte tekstar.

Musikken i teksten

Dette er den første romanen hans på heile ti år. Den førre heitte «Brenn huset ned», og handla om punk-bandet The Clash.

Også i «Den dagen Nils Vik døde» spelar musikken ei rolle. Ikkje like uttalt som i til dømes «Popsongar», som vart skriven direkte opp mot songtekstar.

Men også denne boka har tydeleg rytme. Ein musikalitet. Noko «typisk gryttensk».

Boka er også eit kjærleiksbrev til fjorden. Til menneska der. Til sjølve landskapet. Nils tenker på kva han har lært av arbeidet. Av livet.

Nils irriterer seg over byfolk som berre ser «natur», utan nyansar. Som vil ha fjorden som rekreasjonsområde, utan å bu seg skikkeleg inn.

Samtidig likar han byen. Elskar den vakre brua over fjorden – sjølv om ho øydela yrket hans.

Snakkar med andre

Ferjemannen er ein klassisk figur i greske mytar. Han fraktar dei døde til dødsriket. Nils Vik skal frakte seg sjølv.

«Bring meg ein båt», syng han mot slutten. Eit direkte ekko av «Bring me a boat», ei vise sungen av Kate Rusby.

Frode Grytten skriv også i dialog med andre forfattarar. Nokre gonger er der tydelege sitat i teksten, til og med heile linjer. Andre gonger er det kanskje helst stemninga forfattaren «pratar med». Eller temaet. Han takkar kollegaene sist i teksten.

Eit sympatisk trekk. Raust inkluderande. Og interessevekkande. Slik også romanen «Den dagen Nils Vik døde» er det.

Det er ein roman om eit liv som er like vanleg, og dermed uvanleg, som liv flest. Om kvardag. Og om minna ein sit att med.

Alt dette trygt losa i land av den stødige litterære styrmannen Frode Grytten.

Ikkje heilt klar for jul enno? Frode Grytten forstår: