Modig krigsforteljing

Teaterframsyninga «Kappe land» ved Nordland Teater fortel ei krigshistorie som kravde 34 norske liv.

Bakgrunnen for desse drapa, som var reine avrettingar, er den såkalla Majavatn-affæren.

24 unge menn frå Helgeland og ti prominente sonoffer frå Trondheim vart avretta av nazistane som hemn etter ei rekkje motstands- og sabotasjeaksjonar i Trøndelag og Nordland.

Avrettingane skjedde i Falstadskogen ved Levanger, nokre meter frå rommet der premieren på «Kappe land» vart spelt.

Feil stad, feil tid

Nordland Teater fortel òg ei anna, meir bortgøymd historie.

«Kappe land» er krigshistorie sett frå eit samisk perspektiv. For midt under Majavatn-affæren var ein ung samisk gut på feil stad til feil tid. Gustav Kappfjell hamna i krysselden, men berga livet.

«Kappe land» fortel korleis han, som aldri vart nokon helt, levde med traume frå krigen sitjande fast i kroppen. Slik løfter Nordland Teater fram samane sin innsats under krigen – noko som gjerne kunne ha vore tydelegare løfta fram.

Først mot slutten av stykket seier Kappfjell: «Da dere tyskere kom, fikk vi samer og nordmenn en felles fiende». I dette ligg mykje uutforska som framsyninga ikkje tek skikkeleg tak i.

Forspilt moglegheit

Kappe land er ein borneleik som mange som vaks opp i åra etter krigen kjenner til.

Slik forklarte NRK leiken «kappe land» i 1985:

Knivleiken vert presentert først mot slutten av framsyninga, og han vert spelt med skodespelarane delvis skjult. Det er synd, for kampen om land kan ha mange tydingar.

Heller ikkje her tek framsyninga godt nok tak i det samiske perspektivet, samane sin kamp for retten til land vert berre så vidt nemnt.

Slik vert òg dette perspektivet lite utnytta.

Miksa røynd

Teaterstykket er langt på veg basert på faktiske hendingar. Framsyninga vekslar mellom Majavatn-affæren i 1942 og femti år seinare.

Kappfjell (Bernt Bjørn) skal henta avisa på togstasjonen, men med toget kjem òg ei ung, tysk kvinne. Ho viser seg å vera barnebarnet til Gestapo-sjefen i Trondheim, han som i stykket torturerte Kappfjell i 1942.

Historia til den unge kvinna Stefi (Katja Brita Lindeberg) er oppdikta, men spinn seg inn i faktiske hendingar.

Teateret har alle moglegheiter for å blande fortid, notid og framtid. Når denne kvinna med gamle kart, gammalt telt og ein Luger frå krigen blandar seg inn i Kappfjell sitt liv, kjem òg minna tilbake.

Kappfjell møter i minna sine ein intetanande 1942-versjon av seg sjølv og går i dialog med han. Stefi har òg mørke opplevingar ho har flykta frå.

Men når ein spinn seg inn i det rommet der fleire går inn i same illusjon, som når Stefi og Kappfjell begge møter denne berykta bestefaren i ei dramatisk scene, glepp historia taket i miksen mellom fantasi og røynd.

Eg opplever Stefi si historie som underutvikla, for lite forklart og for dårleg motivert.

Raud samisk tråd

Det er det samiske som på mange vis er den raude tråden her. Det er noko fint med Kappfjell som sit der, ikkje i kofte, men i vanlege klede.

Han er same og nordmann og ein heilt vanleg fyr. Det samiske, joiken, heimlengselen, kjærleiken til naturen og dyra, vert organisk fletta inn i spelet til Bernt Bjørn.

Eg tek meg i å sakna meir av den samiske kampen, samstundes som eg sett pris på det kvardagslege i Bjørn sitt spel.

Scenografi og lyd i framsyninga er naturnære, suset frå skogen og duren frå motorbåten er henta frå Majavatn, joiken er Gustav Kappfjell sin, bileta i scenografien er tekne i områda rundt det same vatnet.

Alt dette heng godt i hop.

Bernt Bjørn gjer ei sterk rolle. Han viser korleis opplevingar av krig set seg i kroppen og aldri heilt slepp taket. «Historien fortelles best av helter», seier Kappfjell tidleg i stykket.

Men han spelar slik at han viser at sanninga er den motsette: Historia vert sannast fortald av dei som kjenner ho. Slik løftar han fram verdien av forteljingane til dei som ikkje reknar seg som heltar. Det i seg sjølv er verdifullt.

Framsyninga haltar litt når ho blandar verkelege hendingar og oppdikta personar. Men på sitt beste er ho ei sterk og interessant krigsforteljing.