Hilde Kvalvaag legg ikkje skjul på at dette er ein roman om sonen Victor (19) som på ein vakker vårdag gjekk inn i skogen for aldri å kome tilbake. Han var eitt av fire barn i flokken. Det verste som kunne skje, hadde skjedd.
Korleis går det an å leve vidare etter noko slikt? Boka er eit svar: Det går, på eit vis, etter kvart. Men vegen dit er lang og tornefull. Ja, av og til må ein ty til klisjear, heller enn å tru ein kan finne ord som dekkjer.
Dette er først og fremst ein roman om mor og son. Store deler av boka er også forma som ein posthum samtale mellom mor og Victor. Historia frå han døyr og eit par år framover er i all hovudsak fortalt kronologisk, med stadige tilbakeblikk til den levande Victor.
Dette er ikkje eit monument på sokkel, men eit portrett av eit samansett, levande og kjempande menneske som kunne vere nærverande, men som også kunne stenge seg inne, bli rasande, knuse ting.
Mor sjølv er heller ikkje eit opphøgd, lidande vesen. Sorga kallar fram sider som Kvalvaag skal ha respekt for å vise fram.
Kven si skuld er det?
Ein vakker og godt likt tenåring med vener, kjærast og ein kjærleg familie tek livet av seg.
Spørsmåla hopar seg opp: Kvifor? Var det planlagt eller spontant? Ville han eigentleg bli redda?
Så melder dei meir krevjande spørsmåla seg: Burde vi sett det? Var det noko vi kunne gjort annleis?
Til slutt det aller verste: Var det mi skuld?
Romanen borar inn i desse spørsmåla, og mora syg til seg ord frå alle som seier at ho har gjort alt ho kunne. Og at sjølvmordet var spontant.
Den kronologiske forma gjer at vi kan følgje sorga gjennom ulike fasar: frå fornekting «dette har ikkje skjedd» til sinne «faen ta deg, Victor», til grå fortviling, sovepiller røyk, forakt for alle som har det fint, ubehag ved dei velmeinande «no går ein kondolerande til angrep», rastlause utferder med familien til aparte reisemål som Tsjernobyl, og litt etter litt til ei sakte tilbakevending til livet, ikkje minst takk vere attpåklatten på fire år som treng ei mor.
Sterk og gripande om det uhyrlege
Forferdelege livserfaringar blir ikkje nødvendigvis til god kunst. Det kan tvert om vere krevjande å tvinge eit personleg jordskjelv inn i ei form som gjer kunstverket, i dette tilfellet romanen, til noko anna og meir enn rein eigenterapi.
Då den danske forfattaren Naja Marie Aidt miste ein son, skreiv ho romanen . Her valte ho å synleggjere kaoset gjennom å bryte opp teksten i små brokkar, som var skrivne i store bokstavar, feit skrift, kursiv. Mange stemmer og tekstar kom til syne i kollasjen. Livsrommet var sprengt i bitar.
Hilde Kvalvaag har valt ei meir tradisjonell romanform. Ho fører ordet og studerer seg sjølv, familien og ikkje minst Victor gjennom ein lang, episk tekst.
Begge har gjort tydelege val når det gjeld korleis dei skal gje form til stoffet, og begge deler fungerer. Trass i forskjellane har kjensleregisteret klare fellestrekk i dei to romanane, og tittelen til Aidt speglar også livshaldninga Kvalvaag formulerer mot slutten: når det aller verste har skjedd, treng ho ikkje vere redd lenger. Ho kastar seg fryktlaust inn i klimakampen som aksjonist, med fare for å bli arrestert.
Eit kjøleg analytisk blikk kunne plukka på at boka kunne vore korta ned, vi treng ikkje så mange turar ned i mørkret for å forstå. På den andre sida er dette ein roman der kvantiteten også er ein kvalitet: det finst ingen rask veg tilbake til livet. Ho blir slått tilbake igjen og igjen. Heile universet er fullt av påminningar om Victor, små ord som kjem skeivt ut frå velmeinande menneske svir, og det store spørsmålet melder seg igjen og igjen: Kvifor?
«Djuphavsslettene» er ei djupt menneskeleg og djupt gripande historie om kva katastrofar kan gjere med eit menneske.
Alle anmeldelser og anbefalinger fra NRK finner du på nrk.no/anmeldelser.
