Alt du lurer på om nobel­prisen i litteratur: Så mykje pengar får Fosse

Kva er eigentleg nobelprisen i litteratur?

– Det er den største litteratur­prisen i verda, seier Knut Hoem, litteraturkritikar i NRK.

Du kan samanlikne det med å vinne VM i forfattarskap.

Litteratur­prisen blir delt ut ein gong i året, saman med dei andre nobel­prisane: Fysikk, kjemi, medisin og fred.

Og denne svensken starta det heile:

Alfred Nobel var ingeniør, kjemikar og oppfinnar av dynamitten.

Ja, også har han desse prisane kalla opp etter seg. Ikkje verst.

Sidan 1901 har dei vorte delt ut nesten kvart år.

Kven avgjer?

For å i det heile få lov til å nominere nokon, må du vere universitets­professor i litteratur, tidlegare nobel­vinnar eller leiar av eit land sin forfattar­organisasjon.

Eller så må du vere del av ein eksklusiv, liten klubb:

Berre 18 utvalde forfattarar og kultur­folk er medlem i Svenska Akademien, som gruppa heiter.

Det er dei som har det siste ordet, og kårar kven som får prisen.

Har du først ein fot innanfor her, sit du i akademiet livet ut. Du bør altså like å lese.

Og du kan berre gløyme å senda inn nominasjonar via e-post – her er det brev som gjeld.

Kva får ein?

Søndag blir Jon Fosse den heldige eigar av tre ting:

Ein gull­medalje, eit diplom frå kongen av Sverige og pengar.

Og det er ikkje reint lite pengar det er snakk om.

Heile 11 millionar svenske kroner vil fosse inn på Fosse sin konto!

Med dei pengane har han råd til å kjøpe over 37 000 eksemplar av si nyaste bok, Kvitleik. Viss han skulle få lyst til det.

Det er berre ei hake:

Ein må halde eit foredrag for å få pengane. Det gjorde Fosse på torsdag – trass nervøsitet.

Kvifor er det så big deal at Fosse får han?

Det er nesten hundre år sidan sist ein nordmann fekk denne prisen.

Bjørnstjerne Bjørnson, Knut Hamsun og Sigrid Undset er nord­mennene Fosse no kan saman­likne seg med.

Sjå kor lett han glid inn:

Dessutan er Fosse den første nobel­vinnaren som skriv på nynorsk.

– Ein pris til nynorsken, erklærte Fosse sjølv då sigeren vart annonsert.

Dei som får prisen pleier å få verka sine omsett til mange språk.

Slik kan Fosse få eit meir inter­nasjonalt publikum.

– Det er ingen tvil om at han løftar dramatikken som sjanger, seier Ellisiv Lindkvist, styreleiar i Dramatiker­forbundet.

Kva trengst for å få han?

Vanlegvis er det heile forfattar­skapen som blir vurdert når vinnaren skal veljast. Og:

– Alt handlar om kvalitet.

Det forklarer Ellen Matteson frå Svenska Akademien på Nobel si heimeside.

Ho trur eit slikt talent er noko ein er fødd med.

Men Svenska Akademien har fått kritikk for å ikkje alltid velje rette kandidatar.

Henrik Ibsen, Lev Tolstoj og James Joyce er døme på berømte forfattarar som ikkje fekk prisen – sjølv om dei levde medan han vart delt ut.

Prisen har også fått kritikk for å hovud­sakleg premiere mannlege, europeiske forfattarar.