Ny naturavtale set norske vegprosjekt i spel

Hopp til innhold

I desember vart landa i verda samde om å verne 30 prosent av naturen. Avtalen vart underskriven i Montreal.

– Dette vil styresmakter over heile verda ta omsyn til og strekkje seg etter, sa klima- og miljøminister Espen Barth Eide (Ap) i etterkant av møtet.

Ein månad seinare har avtalen byrja å slå inn i norsk politikk.

Måndag annonserte regjeringa og kommunesektorens organisasjon KS at dei saman vil følge opp den nye avtalen.

– All natur ligg i ein kommune, forklarte Barth Eide.

Tidlegare i januar vart det klart at Stortinget skal diskutere vern av fem elvar til.

Grunngjevinga var Montreal-avtalen.

– Naturavtalen er eit tidsskilje av revolusjonær art, seier Andrew Kroglund, generalsekretær i Besteforeldrenes klimaaksjon (BKA).

I eit brev til dei folkevalde tek han til orde for at dei raskt finn ut korleis Noreg kan implementere 30 prosent-kravet utan at det «koker bort i kålen på same måte som Aichi-måla».

– Naturavtalen krev at vi må tenkje annleis. Tida med bit-for-bit nedbygging er forbi, no trengst eit paradigmeskifte i arealforvaltninga, seier Ingeborg Wessel Finstad, som er leiar for natur og berekraft i DNT.

– Vi forventar at regjeringa ikkje gir nye løyve

På Stortinget har energi- og miljøkomiteen fått to nye forslag å ta stilling til. Begge forslag tek utgangspunkt i den nye naturavtalen.

I forslaget frå MDG heiter det at Montreal-avtalen spenner bein på følgjande prosjekt:

– Vi forventar at regjeringa ikkje gir løyve til store naturinngrep før vi har eit regelverk som sikrar at vi ikkje byggjer ned for mykje natur, seier Kristoffer Robin Haug i MDG.

Mer om dei fire prosjekta

Hordfast

I dag går E39 mellom Os og Stord via ferjesambandet Halhjem–Sandvikvåg, medan den nye planen er å byggje bru over Bjørnafjorden og leggje ny vegtrasé over fleire øyar. Statsforvaltaren i Vestland har peika på at området har høg konsentrasjon av boreal regnskog, kystmyr og sumpskogar.

Eidfjord Resort

Kommunaldepartementet gav i 2019 løyve til bygging av ein heilårs alpinlandsby i Sysendalen i Eidfjord kommune ved Hardangervidda.

Davvi vindpark i Finnmark

MDG skriv i sitt forslag at vindparken «vil påverke samiske reindriftsområde og innebere eit stort inngrep i Noregs nest største inngrepsfrie område».

Ringeriksbane gjennom Nordre Tyrifjorden naturreservat

Ifylgje forslagsstillarane vil den planlagde traseen innebere «svært store inngrep i verdifull natur, inkludert internasjonalt verna våtmarksområde ved Storelvas utløp nord i Tyrifjorden».

Måndag var finansminister Trygve Slagsvold Vedum (Sp) i Sogndal for å sjå korleis det går med utbetringa av riksveg 13.

– Vi har nokre gonger kanskje valt oss litt vel gode vegstandardar. Men vi må byggje veg, og vi må byggje trygg veg, seier han til NRK.

Hytteområde like stort som 200.000 fotballbanar

I forslaget frå Venstre heiter det at regjeringa må innføre ei arealavgift for naturinngrep, og at staten bør vurdere ei påskjønningsordning for «kommunar som lykkast med arealnøytral utvikling».

Forslaget nemner spesielt «dei negative effektane av hytteutbygging».

NRK har tidlegare skrive at det er ein halv million hytter i Noreg, og at kommunane har sett av plass til endå ein halv million hytter.

Det er like mykje som 200.000 fotballbanar.

– Kanskje kan fleire leige hytter, i staden for at alle skal eige? spør Birgit Oline Kjerstad, som er stortingsrepresentant for SV.

I tillegg til å bremse hytteutbygginga meiner ho at naturavtalen «må få fylgjer for prosjekt som er planlagt i våtmarksområde, naturreservat og dyrka mark».

– Det må stillast krav til natur tidleg i planprosessar, så vi ikkje bruker enorme summar på å planleggje tiltak som ikkje bør gjennomførast. Døme er motorvegplanar som ferjefri E39, Hordfast, Møreaksen og E6 gjennom Lågendeltaet, seier ho.

– No trengst eit paradigmeskifte i arealforvaltninga

Ingeborg Wessel Finstad, DNT

– Den nye naturavtalen krev at vi må tenkje annleis. Tida med bit-for-bit nedbygging er forbi, no trengst eit paradigmeskifte i arealforvaltninga. Kommunane forvaltar mesteparten av Noregs areal og speler ei svært viktig rolle for å ta vare på naturen. Kommunane må få tydelegare nasjonale føringar og det må stillast krav om at alle norske kommunar skal ha ein arealrekneskap med oversikt over verdifull natur og kva som faktisk blir bygd ned.

Kristoffer Robin Haug, MDG

– Det er massive endringar som skal til. Då må vi gjere det som om vi skulle ete ein elefant: Starte med ein bit av gongen og setje i gang no. Vi har foreslått nokre viktige stader å starte, som er prosjekt vi veit har store og alvorlege naturinngrep. Det er første steg på den lange vegen vi som samfunn har fram til vi kan seie at vi tek vare på naturen vår. Vi skal ikkje fryse Noreg slik det er no. Men det vil tvinge fram ein politikk der vi i staden for å ta ny natur, må bruke om att areala våre og dele meir på det vi allereie har.

Truls Gulowsen, Leiar i Naturvernforbundet

– Det er heilt opplagt at premissane for forbruk av natur også i Noreg har endra seg etter Montreal-avtalen, særleg i lys av at Noreg var ein pådrivar for fleire av dei viktige og ambisiøse målsetjingane. Vi er særleg opptekne av at Noreg set fart for å oppnå måla om 30 prosent vern av både hav og land gjennom storskala suppleringsprosessar for å peike ut og verne viktige og samanhengande naturområde, men også at det blir andre tiltak gjennomførte for å stoppe naturtapet og byrje restaureringa av norsk natur.

Planane om ferjefri E39 med Hordfast, E16 og Ringeriksbane gjennom Nordre Tyrifjorden naturreservat, Eidfjord Resort, store nye hyttefelt i skoggrensa, vindkraftanlegg i naturområde, flatehogst og botntråling i marine verneområde er typiske døme på gamle prosjekt vi ikkje kan føre vidare i den nye røyndommen.

Birgit Oline Kjerstad, SV

– Om noko er planlagt som har stor negativ konsekvens for natur og klima, bør planane reviderast ut frå ny kunnskap. Ofte kan vi gjere noko på ein annan måte, eller endre planen slik at den vert betre for naturen. Kanskje vi kan renovere og bruke allereie utbygd areal? Kanskje kan vi ruste opp vegen som allereie ligg der, leggje han i tunnel i staden for å byggje ny veg ein annan stad. Vi kan planleggje betre så vi reduserer energi og transportbehovet. Kanskje kan fleire leige hytter i staden for at alle skal eige? Vi menneske er heilt avhengige av intakt natur for å få reint vatn, rein luft og trygg mat. Vern er ikkje å slutte å bruke, men å slutte med det som er øydelegg og forureinar. Å ta natur må få ein prislapp som speglar dei langsiktige kostnadane av naturtapet.

Espen Barth Eide (Ap), klimaminister

– All natur ligg i ein kommune. Derfor er eg svært glad for at vi har vorte samde med KS om å arbeide saman for å følgje opp den globale naturavtalen i Noreg. Naturen sikrar oss mat, vatn, velferd og eit leveleg miljø. Samarbeidet med KS tek sikte på å ta betre vare på naturmangfaldet og å hegne om dei tenestene naturen gir oss.

Gunn Marit Helgesen, styreleiar i KS

– Eg har på vegner av kommunesektoren takka ja til eit samarbeid med Klima- og miljødepartementet. Vi vil gjerne bidra til å utforske handlingsrommet og til å finne mål og verkemiddel saman med staten. For oss er det vesentleg at arbeidet blir gjennomført med respekt for lokaldemokratiet og dei vanskelege avvegingane som går føre seg i kommunane og fylkeskommunane i landet for bruk og vern av areal.

Den siste hovudrapporten til FNs klimapanel er også med

– Det er heilt opplagt at premissane har endra seg etter Montreal-avtalen, seier leiar i Naturvernforbundet, Truls Gulowsen.

Professor i berekraftig utvikling, Carlo Aall, seier det er viktig å sjå dei to internasjonale miljøregima i samanheng.

Den siste hovudrapporten til FNs klimapanel inneheld forslag om å verne 30–50 prosent av attverande natur. Dette for å sikre samfunnet mot konsekvensane av klimaendringar.

Det er altså to verneomsyn som no ligg på bordet: Eitt om vern av natur for naturen sin eigen del, og eitt om å verne naturen for klimaet si skuld.

– Lagt oppå kvarandre vil det vere stor overlapp mellom desse omsyna, men nokre forskjellar kan det vere, seier Aall.

Med utgangspunkt i dei internasjonale føringane trur han følgjande krav vil melde seg i Noreg:

Generell byggjestopp (eller krav om nasjonal byggjemelding) i alle større hytteområde
Forbod mot omdisponering av våtmark og myr
Krav om veglaus utbygging av vindkraftverk
Sterkare krav til fleirbruksomsyn i skogbruket
Eit restaureringsprogram for økosystem langs vassdrag og innsjøar
Skrinleggje alle vegutbyggingar som berre er samfunnsøkonomisk lønnsame om utbygginga medfører auka transportvolum (same prinsipp vert diskutert i Sverige)