Slik finn Nobelkomiteen årets vinnar (mens verda spekulerer)

«Velkommen. Nu skal det spekuleres, skjønne æ», smilte Nobelkomiteens legendariske, nyleg avdøde sekretær Geir Lundestad. På karakteristisk nordnorsk, med open dør. Han blir sakna.

Vi pleidde å stikke innom kontoret hans nokre dagar før kunngjeringa. Han var sekretær for komiteen og direktør for Nobelinstituttet frå 1990 til 2014.

Han visste. Vi fekk ikkje vite. Men den høglydte, romslege Lundestad likte at det var interesse rundt prisen, og tok gjerne imot.

Førehandsspekulasjonane, både heime og ute, var med på å skape blest.

Fredsprisen 2023?

Så vi spekulerte, og spekulerer framleis – i Noreg og medium verda over.

For 2023 er bookmakeranes favoritt Volodymyr Zelenskyj og mange nordmenns ønske Jens Stoltenberg, men særleg sannsynleg er det ikkje så lenge krigen rasar i Ukraina.

Kanskje er det heller året for menneskeretts- og kvinneforkjemparar i Iran eller Afghanistan? Eller året då dei internasjonale domstolane i Haag skal heidrast.

Dette er siste gong juristen Berit Reiss-Andersen trer inn i blitsregnet på Nobelinstituttet. Ho har fullført sine to periodar i komiteen.

Skulle vinnaren vere ein av kanonane på den internasjonale scena, er truleg FNs generalsekretær António Guterres eit heitt namn. Andre har også foreslått David Attenborough, som del av ein klima- og miljøpris.

Spekulasjonanes verdi

Spekulasjonane på førehand er nærasteit ritual. Tusenvis av Nobel-relaterte artiklar er dei siste dagane publiserte verda over med nobelprisen som tema.

Verdien av spekulasjonane ligg ikkje i om nokonklarar å finne kandidaten før kunngjeringa, men at det blir sett fokus på rosverdig fredsarbeid verda over.

Frå nord til sør, aust til vest. Og at konfliktar som ofte får marginal omtale, gjerne blir løfta fram.

For Nobelkomiteen ligg sjølvsagt verdien i at publisiteten bidrar til å haldeinteressa oppe.

Verdas viktigaste pris

Møta på Geir Lundestads kontor starta gjerne med at han fiska ned EncyklopediaBritannica frå den rikhaldige bokhylla.

Den internasjonalt anerkjende historikaren og nobelkjempa fann stolt fram nobelsitatet «theworlds most prestigues prize».

Leksikonserien Encyklopedia Britannica kom ut første gong i 1768. I dag er han digital.

Nobelåret

Når komiteleiar Berit Reiss Andersen kjem ut av den brune døra i Nobelinstituttet, har ho svaret på ein prosess som har gått føre seg i nesten eitt år.

Det inkluderer Nobelkomiteen og ekspertar frå inn- og utland. Fristen for å nominere er innan 1. februar. Etter det kan komiteens eigne medlemmer supplere lista, men berre fram til første komitemøte rundt 1. mars.

Ingen som då ikkje står på lista, kan få prisen.

Parlamentsmedlemmer og regjeringsmedlemmer i inn- og utland, tidlegareprisvinnarar, statsoverhovud og ein del universitetsfolk er blant dei som kan nominere.

Kortlista – favorittane

Nobelkomiteens medlemmer har møttest ei handfull gongar på begge sider av sommaren. Gjennom våren blir lista over moglegevinnarar redusertfråmeir enn 300 nominerte til berre ei handfull kandidatar.

Fleire av kandidatane på denne sokalla kortlista har stått der gjennom fleire år. Det er inga ulempe. Avgjerda fell i møta på denne sida av sommaren.

Internasjonalt er kunngjeringa av fredsprisen kvar oktober den augneblinken då flest ser mot Noreg.

Inntil då veit berre komiteen kven som får prisen.

Det heile blir avrunda med feiring, seremoni og fakkeltog i Oslo 10. desember. På Alfred Nobels dødsdag.

Ei løve for fredsprisen

Det har gått snart to veker sidan meldinga om Geir Lundestads bortgang.

Han var ei løve i kampen for fredsprisens prestisje og oppslutning. Det var i hans tid på Nobels Fredssenter at fredspriskonserten kom til.

I desse dagar blir det publisert artiklar verda rundt med spekulasjonar kring Nobels fredspris.

Geir Lundestad har sin del av fortenesta for det.