Abdulrazak Gurnah får nobelprisen i litteratur

I grunngjevinga frå Den Svenska Akademien skriv dei at tanzanianske Abdulrazak Gurnah får nobelprisen for måten han har skildra kolonialismen på.

– Han blir tildelt prisen fordi han utan kompromiss og med stor medkjensle har sett søkelyset på konsekvensane av kolonialismen og lagnaden til flyktningar i gapet mellom kulturar og kontinent, sa Mats Malm då han kunngjorde vinnaren.

Abdulrazak Gurnah er fødd på øya Zanzibar i 1948, men flytta til England då han var 20 år, og bur framleis der. Han debuterte romanen «Memory of Departure» i 1987.

– Gledeleg overrasking

Gjennombrotet kom med romanen «Paradise» frå 1994, som kom ut på norsk i 1996. Denne boka gjorde at han blant anna blei nominert til Booker-prisen.

Dette er ein historisk oppvekstroman som hentar handlinga si frå byrjinga av 1900-talet og behandlar blant anna den gamle swahili-kulturen. Boka handlar om ein tolv år gammal fattig gut som blir seld som slave til sin eigen onkel. Saman legg dei ut på ei lang og farleg reise. Guten ender etter kvart opp som soldat for tyskarane under første verdskrig.

I tillegg til å vere forfattar er han også litteraturkritikar og underviser i engelsk og litteraturvitskap ved universitetet i Kent. Han har også redigert fleire antologiar om afrikansk litteratur.

Aschehoug har gjeve ut tre av dei ti bøkene hans. Forlagssjef Nora Campell seier tildelinga var ei gledeleg overrasking.

– No er det mykje ringing for å få nobelprisvinnaren ut til norske lesarar. Det er bra at Akademien viser at bra litteratur ikkje berre blir skrive i Europa, seier ho til NRK.

Uventa vinnar

Abdulrazak Gurnah var ikkje på listene over førehandsfavorittar, og kom som ei overrasking for mange. NRKs litteraturkritikar Marta Norheim seier det er gledeleg at det afrikanske kontinentet no har fått sin femte litteraturprisvinnar.

– Eg synest det er bra at prisen går til ein afrikansk forfattar. Det er også eit bra teikn for framtida. Det har vore ei stor utskifting i Akademien, som kan ha hatt ei annan orientering ut i verda. Det globale kan ha fått ein rausare plass, seier ho.

Dagbladets litteraturmeldar Marius Wulfsberg var tilfeldigvis på Zanzibar då tildelinga blei kunngjort torsdag.

– Eg bur på eit hotell og i resepsjonen er alle glade og stolte. Dei i nabolaget her er kjempestolte over at han er fødd på Zanzibar. Dette er ein siger for kulturlivet her, seier han.

Les også: Sju kontroversar frå Nobelprisen i litteratur.

Litteraturkritikar i Morgenbladet, Frode Helmich Pedersen, meiner komiteen har treft godt med årets tildeling.

– Temaet kolonialisme ligg veldig i tida. Dette er noko folk er opptekne av, spørsmål om rasisme er eit dagsaktuelt tema. Det er alltid gledeleg når dei gir prisen til forfattarar som ein ikkje har lese, då gler eg meg til å lese.

Ikkje utdeling i Sverige

Som vinnar av nobelprisen i litteratur, får Gurnah eit diplom, ein mynt og 10 millionar svenske kroner.

Utmerkinga er delt ut av Svenska Akademien kvart år sidan 1901, med få unntak. Sidan 1944 er det berre i 2018 det ikkje er delt ut pris. Då førte bråk og skandalar internt i den Svenska Akademien, til at det ikkje vart tildeling. Polske Olga Tokarczuk fekk 2018-prisen året etter.

Den store nobelmiddagen som tradisjonelt blir halde i Stockholm før jul, vart i fjor avlyst. Det blir han også i år. Årsaka er koronapandemien. I staden skal vinnaren få prisen i heimlandet sitt.