«Lavterskeltilbud» er kort sagt ein smart og underhaldande roman som set seg i hovud og mage og som ber om å bli diskutert. For kva er det som skjer: Forfattaren Adam er ferdig med å skildre middelklassens kompliserte kjensleliv.
Han ser at verda er av hengslene og vil ta opp dei store spørsmåla i tida. Han vil skrive om dei undertrykte, om arbeidarklassen, om dei som ikkje har definisjonsmakta. Han vil skrive politisk.
Skal det vere noko å skamme seg over?
Eit minefelt
Sei det. Straks Adam har formulert prosjektet, er han midt i minefeltet: Han må drive research for å forstå arbeidarklassen og hamnar i kassa på Kiwi. Der bestemmer han seg for å skjule at han er forfattar.
Adam opererer med fordekt identitet og spelar med falske kort, mens Kulturrådet kastar store pengar etter prosjektet og dei programansvarlege på Litteraturhuset tryglar han om å lese for publikum før han har skrive eit ord.
Den norske middelklassen, meg sjølv inkludert, lengtar etter politiske romanar. Men Adam slit. Er det berre arbeidarklassen som kan skrive arbeidarklasseromanar? Her skumpar Adam ugrasisøst mellom prosjekt av typen sjølvproletarisering og undercover, og samtidige debattar om «kulturell appropriasjon» og «reality hunger».
Sagt med andre ord: Kva kan ein gjere med erfaringar andre, mindre privilegerte har gjort seg? Er det tjuveri eller fantasi eller innleving eller solidaritet eller løgn å ta på seg å skildre liv andre lever?
Den gamle Adam
Svara er mindre innlysande enn nokon gong, og her er måten ting skjer på avgjerande. Det må gå an å hevde at Adams metode har svake sider. Men desse sidene er nettopp knytt til skamma han ber på: skamma over å vere middelklasse i møte med arbeidarklassen, der han meiner folk er ekte og autentiske i motsetning til han sjølv.
Dei må sleppe å møte middelklassemannen direkte. Vegen er ikkje lang frå slik arbeidarklasseromantisering og til lett nedlatande haldningar, og forfattar Johansson sorterer stødig og presist den køen av dilemma Adam må handtere.
Kvar kjem så middelklasseskamma og lengten etter arbeidarklassen frå? Spørsmålet har mange svar. Forfattarar som Dag Solstad og Vigdis Hjorth har vore innom komplekset fleire gonger. Adam og Johansson er ikkje dei første, men dei fyller fint opp med sine perspektiv.
Individualisme og sjølvrefleksjon gjennomsyrer Johanssons roman om forfattaren Adam som vil skrive ein roman om arbeidarklassen utan alt middelklassedillet. Der ligg det naturlegvis ein ironi, eg vil likevel ikkje nøle med å kalle Johanssons roman politisk.
Det er mange vegar til den politiske romanen Adam! Men få er like underhaldande som i «Lavterskeltilbud».
