Handlar all dikting eigentleg om døden?
Den haitisk-amerikanske forfattaren Edwidge Danticat trur det. I «Dødens kunst» skriv ho opplyst og klokt om temaet. Om tap. Om sorg.
Indirekte blir det også ei bok om trøyst. Om håp. Familieforhold.
Kanskje mest interessant for dei som allereie tenker mykje på døden, eller som er i sorg. Men grundig og greitt også for andre.
Fascinert av døden
Det konkrete tapet Danticat sørger, er mora. Ho døydde av kreft.
Men døden har alltid interessert forfattaren. Ho er ein viktig stemme i karibisk litteratur.
I romanane skildrar ho dødsfall. Sjølvmord. Ein massakre. Tap og sorg.
Forfattarar-favorittar
Boka hennar er del av ein serie bøker om skriving. Ein slags dødens poetikk.
Sist i boka er der ei fyldig liste over litteratur ho siterer. Nokre av forfattarane ho sjølv set høgast, er andre svarte kvinner: Toni Morrison, Audre Lorde, Zora Neale Hurston.
Andre er med fordi dei skriv om akkurat tap.
Til dømes Joan Didion, som mista både mannen og dottera på kort tid. Didion er kjend for å ha sagt at «vi fortel kvarandre historier for å kunne leve».
Høyr bokmeldinga i «Åpen bok: Kritikerne»:
Danticat ramsar opp, forfattar etter forfattar som skriv om død og tap.
Ho sorterer på ulike dødsårsaker. Sjukdom. For eiga hand. Naturkatastrofar og terror. Avrettingar og drap. Alderdom.
For mange lesarar vil kanskje oppramsinga i seg sjølv kunne gi trøyst. Ein er ikkje einsam i sorga.
UNG OG LOVANDE: Edwidge Danticat avbilda i 1998, nokre år etter gjennombrotet med boka «Breath, Eyes, Memory». Danticat vart født i 1969 i Haiti, men flytta til USA som tolvåring.
Foto: REUTERSMen livet lever
Sjølv tenker eg at det kan bli litt mykje, det Danticat ramsar opp. Litt generelt.
Trass dei mange orda og eksempla, kjenner eg meg ikkje overtydd om at alt eigentleg handlar om døden.
Ja, alle skal døy.
Men «alle andre dagar skal vi leve», som den svenske forfattaren P.O. Enquist formulerte svaret han tenkte seg at hunden hans ville gitt då matfar sutra.
Best i det nære
Eg meiner Danticat er betre idet ho er på sitt mest personlege.
Når ho skriv det ho sjølv kallar ein «mammoar». Ordet er sett saman av «mamma» og «memoar», og betyr dermed «ei bok som minnest ei død mor».
Danticat si mor var arbeidar, ulovleg innvandrar til USA. Ho lærte seg aldri god engelsk, men var uendeleg stolt av dottera som blei forfattar. Då mora blei sjuk med kreft, gav ho dottera sine bøker i gåve til legane.
Det er mykje Danticat ikkje veit om mora. Men skildringane av forholdet kjennest nære.
Åh, det er ein vakker observasjon. Kjærleiken i det skjøre. Omsynet ein tar.
Mor og dotter
I det særs gode forordet til boka, peikar forfattaren Linn Ullmann på mor-dotter-forholdet, og kor viktig det er.
For Danticat, og for ho sjølv. For alle mødrer og døtrer.
Ullmann konkluderer med at Danticat gir håp. Ikkje som ei lettvint kjensle. Tvert om:
Det er ei god påminning. Alle skal døy.
Men før det skal vi leve. Saman. I det ligg håpet.
Hei!
Eg er litteraturkritikar i NRK, med særleg interesse for norsk og omsett skjønnlitteratur. Nokre av dei beste bøkene eg har lese i vår er «I morgen, og i morgen, og i morgen» av Gabrielle Zevin, og «Ixelles» av Johannes Anyuru. Bli også med på lesefest hos Jonas Hassen Khemiri, med hans roman «Søstrene», eller ein tur i Nord-Irland med Louise Kennedys «Overtredelser»!
