Energikommisjonen sår tvil om klimamåla

Hopp til innhold

– Vi legg ikkje fram ei ny energimelding for å underhalde.

Det sa olje- og energiminister Tord Lien (Frp) då han i 2016 la fram den første heilskaplege stortingsmeldinga om energipolitikk sidan 1999.

Fem år seinare var det olje- og energiminister Tina Bru (H) sin tur til ikkje å underhalde, då ho la fram meldinga «Energi til arbeid».

Spol fram til i dag og det er Energikommisjonen sin tur til å overrekkje ei ny melding til same departement, no leia av olje- og energiminister Terje Aasland (Ap).

Og om rapporten «Meir av alt – raskare» ikkje er direkte «underhaldande», så er han denne gongen sett fram til med ei folkeleg appetitt som tidlegare utgåver ikkje kan vise maken til.

Symbolisert ved opptil fleire lekkasjar, og ein opposisjon på Stortinget som alt har gjort seg opp ei meining om rapporten (sjå under).

Slik vert meldinga motteke på Stortinget

Ola Elvestuen, Venstre

– Det har komme nokre gode signal frå Energikommisjonen i forkant av lanseringa som ein meir heilskapleg politikk for solkraft i Noreg, utbygging av vindkraft på land nær eksisterande infrastruktur, og auka fokus på energieffektivisering (ENØK). Men det er lite nytt. Dette har vi teke til orde for tidlegare. Det er samtidig oppsiktsvekkjande om kommisjonen ikkje har teke med karbonfangst og -lagring som eit tiltak for å kutte utslepp frå petroleumssektoren. Det blir for lett om eit fleirtal i Energikommisjonen står fast på elektrifisering av sokkelen, og det einaste alternativet er meir havvind. Kraft frå land er nødvendig og meir havvind er bra, men karbonfangst og -lagring må også takast i bruk for å redusere utsleppa med 50 prosent innan 2030.

Lars Haltbrekken, SV

– Energikommisjonen foreslår ei kraftig satsing på enøk. Det er svært gledeleg og vil forbetre kraftsituasjonen betrakteleg. Vi forventar at regjeringa allereie i vår kjem med ein plan for korleis vi skal utløyse det enorme enøk potensialet. Heldigvis ser det ut til at energikommisjonen er samd i at vi må ta kontroll over eksporten. Prissmitte frå Europa gjer straumen i Noreg dyrare, og gjer det tøffare for norske hushald og bedrifter. Regjeringa må derfor raskt få sett ned utvalet som skal sjå på langsiktige løysingar på den straumpriskrisa vi står i og komme med forslag til løysingar. Vindkraft i industrialiserte område og langs store vegar er eit mykje betre alternativ enn vindkraft i urørt natur. Viss dette blir eit gjeldande prinsipp for vindkraftutbygginga til regjeringa, vil svært mykje urørt natur bergast.

Sofie Marhaug, Raudt

– Denne rapporten går ikkje laus på det verkelege problemet i energipolitikken, nemleg det faktumet at vi har ei straumpriskrise. Arbeidarpartiet og Senterpartiet har sett ned ein energikommisjon som ikkje kjem med eitt einaste tiltak for å få ned prisane for folk og næringsliv her og no. Slik eg les lekkasjane påpeikar utvalet at det må sjåast meir på korleis utanlandskablane blir brukte, og korleis der kan endrast for å få ned prisen. Det har dei heilt rett i. Men regjeringa skulle gitt nokon den oppgåva allereie, i staden for å halde fram med «vent-og-se»-strategien. Tillitsvalde i fagrørsla har no varsla politisk streik mot dei høge straumprisane og handlingslamminga til regjeringa. Når fagrørsla no seier frå, er det eit språk Arbeidarparti-leiar Jonas Gahr Støre burde forstå. Presset kjem berre til å vekse for regjeringa. No må dei møte det med handlekraft.

Terje Halleland, Frp

– Det er oppsiktsvekkjande at kommisjonen verkar å ha godteke premissen om at sokkelen må elektrifiserast, heilt uavhengig av korleis dette påverkar kraftsituasjonen og straumprisane framover. Stans i vidare elektrifisering med straum frå land ville ha gitt store kraftinnsparingar fram mot 2030. Eg saknar også gode svar på kvifor utbygging av ny vasskraft i verna vassdrag tilsynelatande ikkje blir vurdert i denne rapporten, når vi veit at det ligg rundt 23TWh med ny, regulerbar kraft som raskt kan bli tilgjengeleg.

Kjell Ingolf Ropstad, KrF

– Regjeringa har det siste året komme springande etter og skove energikommisjonen framfor seg. Det kan dei ikkje lenger, no må dei handle. Energikommisjonen peikar no på det regjeringa burde gjort for eit år sidan. Punkta til energikommisjonen om prissmitte og prisområde for kraft viser kor håplaust trege regjeringa har vore på dette feltet. Ei utgreiing av korleis ein innrettar kablane slik at dei gir mindre prissmitte burde regjeringa ha gjennomført for lenge sidan. KrF har fremja forslag om dette i over eit år no. Elles er det heilt rett å peike på behov for mykje utbygging og forsterka energieffektivisering. Her er det viktig at regjeringa følgjer opp raskt. Eg synest det er spennande at energikommisjonen peikar på nærvind som ei løysing som allereie før 2030 kan gi auka kraftproduksjon. Vi må avgrense nedbygginga av natur. Eg er likevel oppteken av at vi ikkje går i same fella som sist. Vi må leggje vekt på at kommunen skal ha det siste ordet i desse sakene.

Nikolai Astrup, Høgre

– Vi er samde i at det er behov for rask utbygging av fornybar kraftproduksjon i Noreg, og meir effektiv bruk av den energien vi allereie har. Det bør utarbeidast ein ambisiøs men realistisk plan for utbygging av kraft fram mot 2030 og 2050. Samtidig må dei sjølvpålagde forseinkingane til regjeringa skrotast. Det gjeld til dømes utbygging av havvind på Sørlege Nordsjø II, der regjeringa har utsett halvparten av utbygginga på ubestemd tid. Samtidig varslar regjeringa at det kan bli aktuelt å vente med å kunngjere 2/3 av arealet på Utsira nord. I den situasjonen vi står i no, gir det inga meining å utsetje viktige havvindprosjekt. Det er stort potensial for utbygging av solkraft, men kor raskt dette kan utløysast avheng av at regjeringa løyser opp i dei regulatoriske barrierane som står i vegen, mellom anna knytt til deling av straum. Stortinget har gitt tydelege bestillingar til regjeringa, og forventar at dette blir endra raskt. Høgre er bekymra for at skattegrepet til regjeringa i haust, og då særleg grunnrenteskatt på landvind, vil gjere det vanskelegare å tiltrekkje seg nødvendig kapital til store kraftutbyggingar dei neste åra. Å byggje ut 30 GW med havvind vil antakeleg krevje rundt 1000 milliardar kroner i investeringar. Mykje av denne kapitalen må komme frå private selskap i inn- og utland. Då er det heilt nødvendig med føreseielege rammevilkår.

Rasmus Hansson, MDG

– Vindkraft der det er tung utbygging frå før er godt tenkt av energikommisjonen. MDG har lenge påpeika at dette er einaste farbare veg framover for vindkraft på land. Vindkraftutbygginga på land har til no kosta norsk natur altfor mykje. Då Stortinget behandla vindkraftmeldinga for to år sidan, foreslo MDG å be regjeringa leggje fram ein plan som viser potensialet for småskala vindkraftproduksjon i hamner, industriområde og andre stader der vindkraft kan byggjast ut utan å komme i konflikt med naturomsyn. Eg er glad for at energikommisjonen no foreslår det same. Norsk natur har betalt for mykje, og skal ikkje ha meir vindkraft eller andre store inngrep i naturen. Det er nøyaktig dette som er poenget med naturavtalen som regjeringa nettopp skreiv under på i Montreal. No gjeld det å vise at avtalen er verd meir enn papiret han er skriven på. Vidare meiner vi at heile elektrifiseringsbehovet på sokkelen må dekkjast av havvind eller annan fornybar energiproduksjon på sokkelen. Det bør dessutan oljenæringa betale for sjølv. Det kan ikkje vere oppgåva til fellesskapet å grønnvaske norsk olje med naturøydeleggjande kraftutbygging på land. Oljenæringa bør vurdere fleire alternativ enn elektrifisering. Karbonfangst og lagring er ei mykje betre løysing enn kraft frå land.

Frode Alfheim, forbundsleiar i Industri Energi

– Energikommisjonen slår fast at medan straumforbruket vil auke mykje, så er det alt for lite ny kraftproduksjon planlagt dei næraste åra. Vi kan gå mot kraftunderskot og det er ein heilt uakseptabel situasjon. Energikommisjonen stadfestar det Industri Energi har sagt for døve øyre i årevis: Skal vi bruke meir straum, må vi produsere meir straum. No som vi har fasiten på bordet er det berre for kraftselskapa å få spaden i jorda og for styresmaktene å gjere alt dei kan for å leggje til rette.

Gina Gylver, leiar i Natur og Ungdom

– I tiår etter tiår har politikarane forkasta klimamåla når dei blir vanskelege å nå. Verda har eit livsviktig moglegheitsvindauge på nokre få år for å unngå katastrofale vippepunkt i klimakrisa, og å kutte utslepp samtidig som naturen blir bevart er jobben til regjeringa nummer ein. Derfor må vi heller redusere aktiviteten på norsk sokkel enn å svikte klimamåla, og saman med ei storstilt satsing på energisparing og utbygging av fornybar energi er det framleis mogleg for politikarane å ta det leiaransvaret dei er valde for å ha. Oljealderen må ta slutt, og då treng vi ein plan for ei rask og rettferdig omstilling. Om vi skal rekke å byggje opp nye grøne næringar som også sikrar norske arbeidsplassar og ein stabil økonomi i framtida, må regjeringa ta eit retningsval. Er dette tida for nye, gigantiske investeringar i fossilprosjekt, eller i grøne næringar? Denne rapporten viser kor langt det er til mål, og for å komme dit må vi frigjere både kapital og fagarbeidarar som kan byggje energiløysingane i framtida.

Bakom interessa syng straumkrisa, «rasjoneringsspøkjelset» og ein europeisk kraftkrise som har understreka samanhengen mellom energipolitikk og sikkerheitspolitikk.

Eller som kommisjonsmedlem Are Tomasgard frå LO uttalte for nokre dagar sidan:

– Den akutte situasjonen er jævlig vanskeleg.

Dette er Energikommisjonen

Støre-regjeringa utnemnde 11. februar i fjor ein energikommisjon for å kartleggje energibehova og foreslå auka energiproduksjon.

NHH-professor og tidlegare konkurransedirektør Lars Sørgard er leiar i kommisjonen.

Dette er dei andre medlemmane:

Øistein Andresen, leiar i Eidsiva Energi
Bård Folke Fredriksen, leiar i Norske Boligbyggelags Landsforbund
Sverre Gotaas, leiar Herøya Industripark
Anniken Hauglie, viseadministrerande direktør i NHO
Gyro Heia, ordførar i Birkenes
Silje Ask Lundberg, seniorrådgivar i Oil Change International
Hans Erik Ringkjøb, ordførar på Voss
Kjell Roland, samfunnsøkonom
Gudrun Rollefsen, leiar i Hammerfest Energi
Helene Seim, leiar i Boliden i Odda
Liv Monica Stubholt, jurist og tidlegare statssekretær i Olje- og energidepartementet
Berit Tennbakk, partnar i Thema Consulting Group.
Are Tomasgard, LO-sekretær
Arve Ulriksen, leiar Mo Industripark

– Klimamåla ser svært ambisiøse ut

Delar av meldinga er derfor kjend allereie, før den offisielle overrekkinga klokka 10:00:

Etter det NRK erfarer foreslår komiteen å greie ut korleis kraftutvekslinga med utlandet kan innrettast slik at «prissmitten frå andre land ikkje overstyrer norske energipolitiske målsetjingar».
Vidare er NRK kjend med at kommisjonen foreslår å redusere behandlingstidene for konsesjonar til ny produksjon, «utan å gå på kompromiss med lokal forankring og miljøundersøkingar». Og at dei vil auke inntektene til vertskommunane ytterlegare.
Aftenposten, som har tilgang til heile rapporten, viser til at kommisjonen er delt i synet på ny utbygging av vasskraft, og at dei ser det som realistisk å auke vindkraft-produksjonen med 5–10 TWh innan 2030. Fleirtalet i komiteen meiner Trollvind-prosjektet raskt bør godkjennast.
Dagbladet kan røpe at kommisjonen «opnar for atomkraft» (på sikt).
Dagens Næringsliv har meldt at komiteen vil auka krafttilgangen med 40 prosent innan 2030. 40 TWh skal komme frå ny produksjon av kraft, medan 20 TWh skal frigjerast frå dagens kraftforbruk med omfattande energieffektivisering.
Adresseavisen fekk «ein førpremiere» på innstillinga under Trondheimskonferansen. Kommisjonsmedlem Are Tomasgard tok der til orde for europeisk solidaritet og åtvara mot «ein debatt der Putin lykkast med å spele oss opp mot kvarandre», men la samtidig til at dei europeiske naboane våre må vise «forståing for våre særmerke».
VG fortalde måndag at meldinga tek til orde for «nærvindmøller» langs norske vegar, og at medlemmene har «lita tru» på at havvind vil vere ei energikjelde å rekne med innan kalenderen viser 2030.

Kommisjonen konkluderer difor med at klimamåla for 2030 per i dag «ser svært ambisiøse ut».

Men at «politisk vilje» og upopulære val framleis kan tippe vektskåla:

– Alt må gå mykje kjappare enn det gjer i dag, seier ei kjelde i Energikommisjonen til NRK.

I sjølve rapporten heiter det: «Vi snakkar ikkje lenger om å auke takten. Vi må opp i eit tempo vi ikkje har sett før.»

Norges klimagassutslipp og klimamål målt i millioner tonn CO₂-ekvivalenter

Kilde:

SSB

Gå til NRKs Klimastatus

Hva er Norges klimamål?

Innen 2030 skal Norge kutte minst 55 prosent av klimagassutslippene i forhold til 1990-nivå. Målet skal nås i samarbeid med EU. Innen 2050 skal 90-95 prosent av norske utslipp kuttes.

Dette betyr at vi må kutte utslipp i rekordfart. De siste ti årene har vi klart å kutte rundt 5 millioner tonn, de neste ti skal vi kutte rundt 25 millioner tonn.

Hvordan skal Norge nå klimamålet?

Norge skal kutte utslipp på to måter, fordi utslippskildene kan deles i to:

Kvotepliktige utslipp: Dette er særlig utslipp fra industri og olje/gassplattformene. Utslippene er omfattet av EUs kvotesystem: For å slippe ut klimagasser må industrien kjøpe tillatelser (kvoter) i EU til den prisen kvotemarkedet bestemmer. Stadig høyere pris og færre kvoter skal tvinge frem utslippskutt der det er enklest å gjennomføre.

Ikke-kvotepliktige utslipp: Dette er klimagassutslipp fra blant annet transport, landbruk, avfall og oppvarming i bygg. Dette kalles ikke-kvotepliktig sektor fordi man ikke trenger kvoter for å slippe ut klimagasser. Hvordan Norge kan kutte utslippene i denne sektoren er beskrevet i fagrapporten «Klimakur 2030». Politikerne bestemmer hvilke av tiltakene fra rapporten som skal iverksettes.

Norge kan også kutte ikke-kvotepliktige utslipp ved å betale for utslippskutt i andre europeiske land. Regjeringen sier at de planlegger å klare målene uten å bruke denne muligheten, men den kan brukes hvis det blir «strengt nødvendig».

For Norge er utslippene i de to sektorene omtrent like store: I 2019 slapp de ut rundt 25 mill. tonn klimagasser hver.

Hva skjer om Norge ikke når klimamålet?

Det kan bli politisk pinlig. En sannsynlig løsning er at Norge velger å betale for utslippskutt i andre land. Norge kan også bli ilagt sanksjoner dersom vi ikke når målene vi har avtalt med EU.

Norge skal jevnlig rapportere kutt til FN, i tråd med målene satt i Parisavtalen. Her er det ikke fastsatt noen sanksjoner for dem som ikke oppfyller forpliktelsene sine.

Eit fleirtal vil omgåande elektrifisere sokkelen med straum frå land

NRK har tidlegare dokumentert at anslaga for kor mykje havvind Noreg vil ha innan 2030 sprikar mellom «mest sannsynleg ingenting» og 20 TWh.

Noreg har forplikta seg til å kutte utsleppa med 50–55 prosent innan 2030.

Ein av føresetnadene for det, meiner Stortinget, er at sokkelen vert elektrifisert.

Om ikkje med landstraum, så med havvind.

Ifylgje DN tek eit fleirtal i Energikommisjonen (11 av 15 medlemmer) til orde for omgåande elektrifisering av sokkelen med straum frå land.

Medan eit mindretal vil utsetje elektrifiseringa fram til havvind kan gjere jobben «for unngå at kraftbalansen på fastlandet vert svekka».

– Denne rapporten er ein marsjordre

– Rapporten er klinkande klar på at Noreg må gire opp kraftutbygginga vesentleg, og at det hastar, seier Åslaug Haga, som er leiar i Fornybar Noreg.

Ho legg til at skatteskjerpinga i haust «er eit av dei største hindera mot meir fornybar kraftproduksjon» og at ho gler seg over kommisjonen ønskjer ein gjennomgang av desse endringane:

– Regjeringa bør sjå på rapporten som ein marsjordre. Det handlar om klima, det handlar om næringslivet i framtida, og ikkje minst handlar det om noko så fundamentalt som tilgangen på straum i stikkontakten, seier ho.

Energimeldinga skal no ut på høyring. Neste steg er at regjeringa sender saka over til Stortinget, til dømes mot slutten av året.

Europower-kommentator Haakon Barstad trur difor at eventuelle forslag ikkje vert handsama i Energi- og miljøkomiteen «før på vårparten 2024».