Hydro

I Årdal har Norsk Hydro spela ein rolle – både på godt og vondt – heilt sidan tidleg på 1900-talet, og dominerer industrien i Sogn med aluminiumverka sine i Årdal og Høyanger og vidarefordlingsverksemda i Vik.

Pionértida i Telemark

Norsk Hydro (Norsk Hydro-Elektrisk Kvælstofaktieselskab) vart grunnlagt av den norske ingeniøren Sam Eyde (1866-1940) i 1905 med svensk (Wallenberg), fransk og norsk kapital. Same året, i 1905, vart den første fabrikken for produksjon av syntetisk nitrogengjødsel starta på Notodden i Telemark. Produksjonen baserte seg på ei oppfinning av ein elektrisk lysbogeomn som Eyde hadde utvikla saman med fysikaren Kristian Birkeland (1867-1917).

Kravde mykje kraft

Med Birkeland-Eyde-prosessen kunne dei utvinne gjødsel frå nitrogenet i lufta. Prossessen kravde store kraftmengder, og Hydro bygde i åra fram til 1916 ut Svelgfoss, Såheim og Vemork kraftstasjonar.

Omlegging til petrokjemisk

I 1927-1928 starta Hydro samarbeid med det tyske I. G. Farbenindustrie og gjekk over til ein meir økonomisk produksjonsprosess: Haber-Bosch-metoden for framstilling av ammoniakk. På 1960-talet la ein så om til petrokjemisk basert ammoniakkproduksjon, og produserte etter kvart eit stort utval av gjødselsortar og andre landbruksvarer.

Hydro bygde gjødselfabrikkar både på Herøya ved Porsgrunn, på Rjukan og i Glomfjord, og har seinare vorte eit verdsomspennande konsern med gjødselfabrikkar i fleire land.

Hydro tidleg ute i Årdal

Heilt frå tidleg på 1900-talet var Norsk Hydro inne i fossekjøp og kraftutbygging i dei veldige fossane i Tyinfalla i Øvre Årdal, og dreiv gjennom heile mellomkrigstida store anleggsarbeid i bygda med sikte på utbygging av kraftkrevjande industri – som ikkje vart noko av. – Les meir om dette i eigne artiklar under Historie: Industridraumen som fall i grus.
Innan aluminium bygde Hydro på eiga hand sin første aluminiumsfabrikk på Herøya. Denne vart bomba i grus under 2. verdskrig. Seinare bygde Hydro aluminiumsfabrikk på Karmøy, og fleire vidareforedlingsbedrifter både i Noreg og utlandet.
Hydro vart eigar av aluminiumverk og vidareforedlingsfabrikkar m.a. i Årdal, Høyanger og Vik då konsernet i 1986 vart slege saman med det statseigde Årdal og Sunndal Verk (ÅSV). Med denne fusjonen fekk Hydro også kontroll over enorme kraftressursar m.a. i Årdal og Fortun i Luster. .

Sjå:
· Industribygginga i Årdal
· Hydro Aluminium tek over i Høyanger
· Vik Verk

Oljeutvinning

Nest etter Statoil vart Hydro ein av dei største aktørane i Nordsjøen då det tidleg på 1970-talet vart opna for leiting og utvinning av olje og gass på den norske kontinentalsokkelen. Hydro engasjerte seg også i distribusjon og detaljhandel av bensin og andre olje- og gassprodukt (Hydro/Texaco).

Hydro inn i oljen

I 2004 er Hydro ein av dei største produsentane i verda av olje og gass til havs, og er operatør for 12 olje- og gassinstallasjonar med ein dagleg produksjon på kring 480.000 fat olje pr. dag.
I tillegg til norsk kontintentalsokkel, produserer Hydro olje og gass i Canada, Russland, Libya og Angola, og har aktivitetar i Mexicogolfen og i Iran.

Aluminiumgiganten Hydro

Hydro er den tredje største aluminiumprodusenten med fabrikkar over heile verda.
Hydro spelar også ein framståande rolle globalt i utvikling av vindkraft og produksjon av hydrogen til energiføremål.

36.000 tilsette

Konsernet hadde i 2002 163 milliardar kroner i driftsinntekter og eit driftsresultat på 19,8 milliardar kroner. Hausten 2003 hadde konsernet kring 36.000 tilsette og verksemder i over 40 land.

Delt selskapsstruktur i Sogn

Aluminiumproduksjonen til Hydro er skipa som eigen divisjon under namnet Hydro Aluminium AS. I Sogn er dei to metallverka skipa som eigne askjeselskap med namna Hydro Aluminium AS, Årdal Metallverk AAM, og Hydro Aluminium AS, Høyanger Metallverk.
Kraftproduksjonen i Hydro er organisert i selskapa Hydro Energi Tyin Kraftverk i Øvre Årdal og Hydro Energi Sogn for kraftverket i Fortun i Luster.
Vidareforedlingsfabrikken i Vik i Sogn ber namnet Hydro Aluminium Vik Verk AS.

Omstilling til nye tider

Kring hundreårsskiftet satsa Hydro sterkt på byggjing av aluminiumverk i utlandet, samstundes som metallverk i Sogn fekk varsel om reduksjonar. Ein stor omstillingsprosess vart sett i gang for å skaffe alternative arbeidsplassar for dei som vart ledige i både Årdal og Høyanger, og Hydro sette av mange hundre millionar kroner til omstilling ved verksemdene sine på Vestlandet.

Hydro i Øvre Årdal etter tusenårsskiftet

I 2005 vart talet på tilsette ved verket i Årdal redusert med kring 180.
Same året vart det gjort ein mislukka freistnad på å få det suksessrike selskapet ScanWafer til å byggje ein solcellefabrikk med kring 250 tilsette i Årdal.

I staden kom m.a. selskapet Dooria (sjå Fjordtre Produkter)med hovudkontor i Utvik i Nordfjord inn med planar om ein stor dørfabrikk i Årdal, og Hydro sjølv har lova å investere kring 325 millionar kroner i denne og til omstilling og nyskaping elles i industrisamfunnet inst i Sogn.

I 2006 lanserte firmaet Norsun AS planar om ein solcellefabrikk på Årdalstangen som kan få kring 65 arbeidsplassar når den startar i 2007.

Sjølve har Hydro Aluminium satsa 200 millionar kroner på utviding av Teknologisenter Årdal ATA, som er konsernet sitt forskingssenter for utvikling og prøving av ny teknologi for aluminiumproduksjon.

Innan 2008 skal dei gamle og forureinande Søderberg-omnane ved verket i Øvre Årdal stengjast. Dette fører til at kring 130 tilsette må skaffast nytt arbeid.