FN anerkjenner folkemordet i Srebrenica og opprettar minnedag

FN si generalforsamling har torsdag bestemd at massakren på 8000 bosniske muslimar i Srebrenica i Bosnia-Hercegovina skal markerast med ein egen minnedag frå 11. juli 2025.

Det er no 29 år sidan folkemordet, og 17 år etter at Domstolen i Haag slo fast at massakren var eit folkemord.

Resolusjon fordømmer folkemordet i Srebrenica i 1995. Der står det mellom anna at FN skal motseie fornekting av massakren og gjere 11. juli som internasjonal minnedag.

Teksten er skriven av Tyskland og Rwanda, land som sjølve har gjort seg skuldige i folkemord i det 20. hundreåret.

84 land stemde for, medan 19 stemde mot og 68 land avstod frå å stemme. Bortsett frå Serbia stemde alle landa som tidlegare var ein del av Jugoslavia for resolusjonen.

EU støtta resolusjonen, men fleire EU-land let likevel vere å stemme. Blant dei var Hellas, Kypros og Slovakia.

– At FN vedtek ein slik resolusjon er viktig for å tydeleg seie ifrå at det som skjedde ikkje skal skje igjen.

Det seier Svein Mønnesland som er professor i balkan-studiar ved Universitet i Oslo.

Serbia og bosniske serbere har protestert kraftig mot resolusjonen. Srebrenica ligg i Republika Srpska i den austre delen av Bosnia-Hercegovina. Der styrar den bosnisk-serbiske leiaren Milorad Dodik.

– Det var ikkje noko folkemord i Srebrenica, sa Dodik på ein pressekonferanse i Srebrenica torsdag ettermiddag, berre ein time før FN si generalforsamling skulle møtast.

Stort og alvorleg krigsbrotsverk

Den bosnisk-serbiske hæren gjekk inn byen Srebrenica i juli 1995 etter fleire år med krig. Dette var då eit beskytta FN-området.

I løpet av nokre dagar blei nærare 8000 menn og gutar drepne, og fleire titals tusen la på flukt. Mange av dei kom aldri tilbake og blei aldri funne.

– Dette er det største og mest alvorlege krigsbrotverket i Europa etter andre verdskrig. Det gjorde sterke inntrykk den gongen, seier Mønnesland.

Fleire leiarar har også blitt dømde for krigsbrot.

Viktig for både regionen og dei som blei ramma

– Det betyr utruleg mykje, seier Tarik Ljevo i Bosnia-Hercegovina-forbundet i Noreg.

Tarik Ljevo er bosnjak og er styreleiar for Bosnia-Hercegovina-forbundet i Noreg. Han seier FN ikkje er ein dag for tidleg ute.

– Det er viktig for heile regionen, men også for pårørande etter folkemordet og dei krigsbrota som skjedde på Balkan og Bosnia på 90-talet.

Ljevo gjekk sjølv på vidaregåande då krigen i Bosnia braut ut etter oppløysinga av Jugoslavia. Krigen varte frå 1992 til 1995. Heile oppleving var uverkeleg, fortel han.

– Eg skjønte ikkje korleis det var mogleg for det skjedde så raskt. Det var ei normal ungdomstid også plutseleg sit du i kjellaren og ventar på granatar:

– Men personleg så klarer ein ikkje å legge det bak seg, og det heller bensin på bålet ved å nekte for folkemordet.

Men i Serbia er det fleire stemmer som nektar for at det heile var eit folkemord, eller at det skjedde i det heile tatt.

Motstand frå Serbia

Dei politiske toppane i Serbia har den siste tida arbeida hardt for å hindre at resolusjonen går gjennom.

Med ei velsigning frå den serbisk-ortodokse patriarken sette den serbiske presidenten kursen mot New York for å «kjempe for framtida til landet vårt».

– Dette blir den vanskelegaste dagen sidan eg blei president og tidlegare statsminister.

Det sa den serbiske presidenten Aleksandar Vučić i forkant av avstemming i New York onsdag.

– I morgon ser vi kven vennane våre er, la han til.

Ein av vennane viste seg å vere Russland.

– Om målet til støttespillarane var å splitte generalforsamlinga ... så har dei lykkast strålande, sa Russland sin FN-ambassadør Vasilij Nebenzia.

I Bosnia arbeider dei framleis for å få anerkjent og sette lys på kva som skjedde den varme sommaren i 1995.

Fleire plassar i Serbias hovudstad Beograd heng det samstundes store banner med teksten «vi er ikkje ein nasjon som utfører folkemord».

– Verkar mot si hensikt

Dei konservative og høgre-orienterte partia har også stor medvind på Balkan, også i Serbia. Resolusjonen i FN vil «demonisere» det serbiske folket, ifølgje politikarane.

Under ein pressekonferanse i april sa den serbiske presidenten at resolusjonen er «ein direkte trugsel mot våre nasjonale interesser. Vi kjem til på kjempe. Serbia vil sigre».

– Er dei serbiske politikarane så dumme, at dei trur resolusjonen skuldar på heile nasjonen? spør Mønnesland.

Han seier derfor at den serbiske motstanden verker mot si hensikt.

Resolusjonen seier ikkje noko om kven som har skyld i hending, ikkje den bosnisk-serbiske republikken Srpska eller Serbia.

Tidlegare i april tok fleire tusen serbarar til gatene for å demonstrere mot at folkemordet i Srebrenica i det heile tatt fann stad.

Den bosnisk-serbiske presidenten Milorad Dodik talte til folket og sa at Srebrenica var «feil» og «ulovleg», men ikkje eit folkemord, understreka den konservative separatistleiaren i regionen.

Identifiserte 30 nye lik

Men for dei råka og dei etterlatne er denne resolusjonen viktig.

– Dei var ikkje soldatar. Dei var vanlege innbyggarar. Sivile. Dei blei massakrert og skjult i massegraver. Ein hadde ikkje trudd at ein kunne bli utsett for eit slikt overgrep, seier Mønnesland.

Det var i juli i 2023 at fleire hundre gjekk i gata i den bosniske hovudstaden Sarajevo. Mellom seg bar dei 30 kister med lik.

Dei hadde nyleg blitt identifiserte etter å ha blitt henta opp frå massegravene.

Tre år tidlegare blei åtte menn og born igjen gravlagde. Etter dei også hadde blitt identifiserte blei dei sendt til slektningar og deretter gravlagde.

Også dette er ein del av FN-resolusjonen: Å sørge for at dette arbeidet held fram.