Mats forstår ikkje breva frå Nav: – Eg er 32 år og må ha hjelp av mamma

– Eg er 32 år og må få mamma til å sjå over det. Nokre gongar slit til og med ho med å forstå.

Mats Lund bur og arbeider i Lofoten, men har hatt med Nav å gjere i fleire år. Difor har han også mottatt ei rekke brev.

Men han forstår dei ikkje:

Difor har han ringt mange gongar for å spørje om dei kan forklare med eigne ord kva innhaldet faktisk betyr.

Då registrerer han eit stort paradoks:

– Folk i Nav har reagert på det same, at dei som jobbar der sjølv kan ha problem med å forstå dei breva som blir sendt ut.

Sjå eit eksempel som Lund har delt med NRK her, utan detaljar rundt forholda:

Frå før har 32-åringen eit utfordrande utgangspunkt, med lesevanskar som dysleksi. I seinare år har han fått påvist ADHD. Det gjer det vanskeleg å forstå ord og uttrykk.

Mistar trua på systemet

– Det er jo ikkje slik at ein har lyst å gå på Nav, men nokre gonger må ein det. Og når ein då føler at ein blir møtt med problem og misforståingar, så vil ein gi opp. Ein tør nesten ikkje ringe.

– Eg har rett og slett følt meg jævlig dum.

Han saknar at breva gir inntrykk av at saksbehandlaren har sett seg ned og brukt tid og energi på å gi ei grunngjeving som Lund forstår.

– Det gjer jo at eg ikkje har trua på systemet.

I sjuande klasse sat Lund med eit fjerdeklassepensum. Det var først 1. klasse vidaregåande at han forstod matematikk, på grunn av ein hjelpelærar som spurte kva han likte å gjere på fritida.

Han løyste nemleg likningar med utgangspunkt i Mats sine interesser på den tida: øl og damer.

Les også Krise i Nav: – Jeg er klar til å jobbe som saksbehandler

Lund gjekk frå stryk til 4+ på eksamen.

Poenget er at Lund har hatt lyst å forstå, og er fullt kapabel til det i dag, trass lesevanskar. Han har ingen forventningar til at Nav skal puse han på ryggen.

Lund etterlyser eit tydeleg område i brevet kor han forstår at dette handlar om han si sak.

Margrethe Kvarenes i Språkrådet, bekreftar viktigheita av dette.

Språkrådet: – Heilt avgjerande

Over halve befolkninga tok imot ei utbetaling frå Nav i 2021. Det er altså ein av dei etatane i Noreg som har desidert mest kontakt med enkeltpersonar.

– Det er jo heilt avgjerande for at kommunikasjonen mellom det offentlege og oss som bur her i Noreg skal kunne fungere. Det er viktig for at vi kan gjere det vi pliktar, seier Kvarenes.

Om ikkje, kan konsekvensane bli store.

Ikkje berre kan dei gå glipp av viktige fristar og rettar som dei har.

– Det kan også sjå ut som dei prøvar å lure seg unna når dei eigentleg berre har misforstått eit brev eller ein tekst.

Men kva skal til for å unngå det?

– Då handlar det om å setje det viktigaste først, og utheve grunnleggande informasjon. I tillegg å strukturere det slik at den som skal lese det umiddelbart forstår at det gjeld den personen.

Viktig med tilpassing

Mykje blir skrive av kvar enkelt saksbehandlar. For Nav har såkalla fritekst i brev som dei sender ut.

Det betyr at ein del av dokumentet er sett av til at saksbehandlaren tilpassar innhaldet til brukaren.

Det skal altså i utgangspunktet vere mogleg å tilpasse i større grad enn det Lund beskriv.

– Mykje blir skrive av kvar enkelt saksbehandlar, der teksten skal bli tilpassa akkurat den situasjonen ein er i. Då er ein avhengig av at kvar enkelt som skriv i Nav kan formulere seg klart, og det er ikkje alltid tilfellet.

Les også Familie trodde Nav skulle drepe dem – ny ordliste skal hindre misforståelser

Nav: – For mange synest det er vanskeleg

Ifølge avdelingsdirektør i Nav, Espen Sunde, er det undersøkingar som viser at mange synest informasjonen er lett å forstå.

Men Mats Lund er ikkje åleine om det motsette, sjølv om Nav har jobba med klart språk i ganske mange år, ifølge Sunde sjølv.

Nyleg beklaga Nav for at storingsrepresentant for Sosialistisk Venstreparti, Kari Elisabeth Kaski, fekk ei feilaktig utbetaling på fleire titals tusen kroner og rot i informasjonsflyten.

Tidlegare har Tor Anders, Per, og fleire Nav-kontor retta fokus mot tema.

Sunde innrømmer at det er for mange som opplever vanskar med å forstå kva Nav faktisk prøvar å fortelje brukarane.

– Undersøkingar viser at ganske mange synest informasjonen er lett å forstå. Men det er framleis altfor mange som synest det er vanskeleg, både på nett og brev.

– Tar aldri slutt

– Dette har vore eit problem i lang tid. Kvifor er det framleis eit problem?

– Det er framleis ei utfordring fordi vi er så store. Veldig mange ytingar og ordningar som er styrt av ulike lovverk, noko ligg framleis i gamle system som er under utfasing. Mykje er betra og blir endra fortløpande, men det er framleis ein del igjen.

– Kva konkret gjer Nav for å gjere språket i breva forståeleg for brukarane?

– Det vi går i gang med no, og som vi har kome langt med, er å rydde i heile nav.no som er plassen flest orienterer seg.

I tillegg har dei såkalla språkverkstader rundt om i landet. Dei er altså snart rundt slik at alle lokalkontor har vore gjennom første runde med språkverkstad.

Prosessen vil, ifølge Sunde, aldri ta slutt.

– Klarspråk er eit krevjande og omfattande arbeid. I ein så stor verksemd som oss så tar det aldri slutt. Det kan alltid bli betre, alltid.