«Etter åndemaneren» opnar med at to brør tek seg ned i ei grav på kyrkjegarden: Dei har nemleg gøymt ein sekk gull under det halvrotna liket av kona til den eine.
Leine sparer ikkje på effektane, han sparer strengt tatt ikkje på noko.
Det er neppe tilfeldig at den drygt 800 sider lange boka sluttar eit lite hundreår etter denne natta på kyrkjegarden, i 1953. Grønlands kolonistatus vart fjerna det året.
Inn i alle dei intrikat fletta handlingstrådane, inn mellom alle folka, inn mellom gørr og sæd og liksaft, smetter han faktakunnskap om natur, politikk og samfunnsliv, inkludert årstal.
Ein kan merke at den norsk-danske forfattaren har budd mange år på Grønland. Om grønlandske lesarar let seg imponere av innsiktene og skildringane, skulle eg gjerne visst.
Mens romanen opnar med død og rotenskap, tonar han ut i 1953 med ein fødsel, der ein pensjonert dansk lege må følgje dei myndige instruksane til ei grønlandsk jordmor.
Det kokar seg saman
I løpet av dei to første bøkene får vi vite at misjonæren kom først, deretter dukka kolonisatorane opp. Dette skjedde på 1700-talet, og endra Grønland for all framtid. I tredje bindet dukkar det oppvitskaplege ekspedisjonar som søkjer seg så langt nordover dei greier, på jakt etter den autentiske, prekoloniale kulturen. Er dei kannibalar, slik det går rykte om?
Både dei no kristna grønlendarane i sør og danskane lurer på det. I løpet av 100 år har grensa mellom dei «siviliserte» og dei «ville» flytta seg lenger nord.
Ein tråd følgjer ekspedisjonen og får nærkontakt med ei ånd som kallar seg Aappaluttoq, vel kjent frå bind to der han også var eit menneske. No snakkar han gjennom fleire og formidlar innsikt om dei døde til dei levande.
Det same gjer prestefrua Malene Kok i København, der ho opptrer som spiritistisk medium. Den unge «blandingen» Jens går inn og ut av dette huset, når han ikkje snortar kokain og går på strengt ulovlege klubbar som haleheng til den homofile forfattaren Herman Bang og krinsen rundt han. Mens han strengt tatt er i byen for å studere teologi.
Den tredje og tjukkaste tråden fører oss til bygda Sydprøven, der ein særs kvinneglad olding viser seg å vere biologisk far til urovekkjande mange barn i den vesle bygda. Uforvarande incest er ikkje til å unngå.
Kroppsvæsker, kulturuttrykk og religiøse praksisar blandar seg i stadig nye legeringar gjennom heile trilogien.
Eit eineståande verk
Og nettopp denne permanente samanblandinga på alle nivå er eit sentralt grep. Her er kolonimakt og koloniserte på Grønland, her er prekariat og sosietet i København, ingen tvil om det.
Likevel boblar det best i trilogien når verken folk eller fenomen er det ein først kunne tru, eller når univers kolliderer og noko uventa skjer. Ingen kategoriar er fastlåste og statiske.
Det er jo ei melding til folket. Men grepet har også ei anna side: Lesaren anar ofte ikkje kva som er i spel og kvar vi er på veg, og det verkar som om forfattaren nyt å ta oss med til stader og situasjonar ein ikkje hadde fantasi til å drøyme om.
Denne kombinasjonen av forteljeglede, kunnskap og intrikate flettverk gjer grønlandstrilogien til eit eineståande verk i nordisk litteratur.
Alle anmeldelsar og anbefalingar frå NRK finn du på nrk.no/anmeldelser.
Hei!
Eg er hovudkritikar av skjønnlitteratur i NRK. Les gjerne bokmeldingane mine av «Aleksandra» av Lisa Weeda, «Tillit» av Hernan Diaz eller «Fri. En oppvekst ved historiens ende» av Lea Ypi.
