Christian Unosen er homofil og får ikkje gi blod

Hopp til innhold

Saka summert opp

Christian Unosen frå Bodø vart nekta å gi blod på grunn av at han er homofil.
Unosen hadde meldt seg for å gi blod etter at Helsedirektoratet i fjor sommar sa at homofile skulle få gi blod frå nyttår.
I februar snudde blodbanken og sa at homofile likevel ikkje får gi blod, men Unosen fekk aldri denne beskjeden.
Unosen meiner at han og ei heil gruppe menneske blir haldt for narr.
FHI har vurdert at monogame homofile menn ikkje har spesielt auka risiko for seksuelt overførbare infeksjonar samanlikna med personar i stabile, heterofile forhold.
Blodbanken meiner derimot at dette ikkje er nok, og at dei burde ha blitt spurt før avgjerda om at homofile skulle kunne gi blod vart tatt.

Oppsummeringa er laga av ei KI-teneste frå OpenAi. Innhaldet er kvalitetssikra av NRKs journalistar før publisering.

– Eg ville vere blant dei første, stilte meg først i køen og meldte meg opp første januar.

Det seier Christian Unosen frå Bodø.

I fjor sommar sa nemleg Helsedirektoratet homofile skulle få gi blod frå nyttår, på lik linje med heterofile. Unosen kom til timen i god tru, men blodbankene hadde endra meining.

I februar snudde dei og sa at homofile likevel ikkje får gi blod.

Det var ikkje berre avvisninga som var sårande for Unosen. Han reagerer òg på formuleringa i Helsedirektoratet sine retningslinjer.

Der blei homofile sett i same bås som prostituerte og rusavhengige.

Nils Riedel blei historisk då han blei Noregs første homofile prest. No seier han at det ikkje lenger «er ei greie» at prestar er homofile.

Samanlikna med prostituerte

– Eg er i den beste forma eg har vore i heile mitt liv. Eg er frisk, rask og har sunt blod som kan hjelpe mange.

Men det er ikkje godt nok for Helsedirektoratet. Fordi Unosen er homofil og i eit fast forhold seier dei at det er for mykje usikkerheit knytt til blodet hans.

– Det aller viktigaste må vere at blodet som blir gitt er trygt for dei som skal ta imot det. Kriteria for kven som kan gi blod tar utgangspunkt i dette; ingen har rett til å gi blod.

Det seier seniorrådgivar Ingeborg Hagerup-Jenssen i avdeling for helserett og bioteknologi i Helsedirektoratet.

Men det er ikkje berre det at han ikkje får gi blod fordi han er homofil Unosen reagerer på.

– Slik det står i dei offisielle retningslinjene til helsedirektoratet blir eg og andre homofile jamstilt med prostituerte og rusavhengige.

Knapt éi veke etter terroren i Oslo opplevde eit kjærastepar trakassering på open gate i Bodø.

Helsedirektoratet: – Uheldig

Før hadde dei nemleg prostituerte, rusavhengige som brukar sprøyter og menn som har sex med menn i same setning.

Etter at Helsedirektoratet fekk tilsendt kritikken frå Unosen seier dei seg einig i at det blir feil.

– Vi har allereie sett at enkelte formuleringar på nettsida er uheldige og vil rette opp i desse, skriv Hagerup-Jenssen i ein e-post til NRK.

Ho viser til formuleringa om bruk av dop eller narkotika via sprøyte, prostituerte og menn som har sex med menn lista i same setning:

– Det er ei uheldig forenkling av dei meir detaljerte kriteria slik dei er beskrive i dei offisielle retningslinjene frå Helsedirektoratet.

No gir dei eit avsnitt til kvar enkelt gruppe permanent eller mellombels ekskludert frå å gi blod.

Her er heile svaret frå Helsedirektoratet

– Når FHI har vurdert at karantenetida på seks månadar sia siste nye sexpartnar, som gjeld for heterofile, er lang nok også for homofile – kvifor er det ikkje godt nok for Blodbanken?

– FHI er i sin smittevernfaglege vurdering tydelege på at menn som har sex med menn som gruppe har ein høgare risiko for smitte med hiv og andre seksuelt overførbare infeksjonar (SOI) som kan overførast via blod. Dei har vurdert at testing og seks månadar karantene sidan siste nye eller tilfeldige sexkontakt vil gi nødvendig sikkerheit, sjølv om den teoretiske risikoen aukar noko. FHI har også, så framt blodbankane forsikrar seg om at givar lever i eit monogamt forhold, grunna den framleis høge førekomsten av SOI blant msm (menn som har sex med menn) i forhold til heteroseksuelle.

– FHI har gjort ein smittevernfagleg vurdering. Å omsette deira anbefaling og føresetnader til etablert praksis i blodbankane har vist seg å vere meir komplisert enn vi som ikkje har vårt daglege virke i ein blodbank føresåg.

– Blodbankane har omfattande rutinar for utveljing av blodgivarar, både ved førstegangs registrering og ved kvar blodgiving. Dei gjer alt dei kan for at det skal vere så trygt som mogeleg å ta imot blod for dei som trenger det, og minimalisere den risikoen det trass alt inneber å ta imot blod. Dei risikoreduserande tiltaka i blodbanken er tilpassa den gruppa av befolkninga som ein i dag rekrutterer blodgivarar frå. Om ein skal endre den gruppa, enten det gjeld inkludering av msm eller andre som i dag er ekskludert frå å og blod, blir også risikoen endra – og då må også dei risikoreduserande tiltaka gjennomgåast og vurderast på nytt med tanke på kva for justeringar som er nødvendige for at det framleis skal vere trygt for dei som mottar blod. Det er dette Helsedirektoratet og fagmiljøet no jobbar saman om, å få på plass eit godt fundament med dei verktøy og rutinar som er nødvendig for at endring skal kunne innførast på ein god og trygg måte.

– Vil de at homofile skal få gi blod?

– Det aller viktigaste må vere at blodet som givast er trygt for dei som skal ta imot det. Kriteria for kven som kan gi blod tar utgangspunkt i dette; ingen har rett til å gi blod. utveljingskriteria baserer seg på smittestatistikk, på førekomst av sjukdommar som kan overførast via blod og risikovurderingar. I praksis har det vist seg at det er meir komplisert enn vi føresåg å etablere rutinar i blodbanken som gjer at dei kan identifisere den trygge undergruppa av msm som FHI har vurdert at ein vil kunne rekruttere blodgivarar frå.

– Har Helsedirektoratet høyrt med blodbankane no om kva som må til for at homofile skal få gi blod?

– Helsedirektoratet har heile vegen hatt dialog med vårt fagråd innan transfusjonsmedisin. Medlemmane i Rådet er hovudsakleg legar eller bioingeniørar som arbeider i blodbank. Vi blei gjennom arbeidet i haust saman med dei klar over at dette var meir tidkrevjande enn vi hadde rekna med. Vi har no sett ned to arbeidsgrupper som skal greie ut mogelegheit for og konsekvensar av eventuelle endringar i testmetodar og testregime, samt sjå på kunnskap og erfaringar frå andre land og på den bakgrunn vurdere korleis dette bør gjerast i Noreg.

– Den homofile mannen i Bodø seier at det er provoserande og sårande å bli sett i same bås som sprøytenarkomane og prostituerte. Kva tenker de om det?

– Vi har allereie sett at enkelte formuleringar på nettsidene er uheldige og vil rette opp i desse. Rettleiaren frå Helsedirektoratet som blodbankane nyttar i sitt arbeid, har ikkje dei formuleringane som siterast i Nettavisen sitt innlegg om mannen i Bodø.

– Kriteria for blodgiving tar utgangspunkt i gruppebasert risiko. Alle som er i ein gruppe som har økt risiko for smitte av infeksjonssjukdommar blir utelukka frå å kunne gi blod. Som samla gruppe har menn som har sex med menn ein betydeleg forhøgja risiko for å vere berarar av sjukdommar som kan overførast via blod. Derfor er det i dag ein karanteneperiode etter siste seksuelle kontakt. Mellombels eller permanent karantene gjeld også for personar som har vakse opp i eller oppheldt seg lenge i land med høg førekomst av sjukdommar som kan smitte via blod.

– Det er ein selektert gruppe av befolkninga som kan gi blod. «Gjennomsnittsnordmannen» er antakeleg i same gruppe som msm, nemleg den gruppa av personar som av ein eller annan grunn ikkje oppfyller alle dei krava som stillast til de som skal gi blod.

– Han seier også at han føler at han og alle andre monogame homofile blir heldt for natt. Kva tenker de om det?

– Viser til det som er gjort greie for i punkta over her. Arbeidet med å innføre endring var – som helsedirektøren har forklart i media nyleg – meir tidkrevjande enn vi føresåg. Når rutinar og kriterium rundt blodgiving skal endrast, er det viktig for oss at dette gjerast på ein måte som opplevast trygg for både mottakarane, blodbankane og givarane. Det må nødvendigvis ta noko tid.

– Handlar om å bli inkludert

31-åringen frå Bodø synest det er heilt på sin plass at dei gjer desse endringane.

– Det skulle berre mangle. At det ikkje er gjort før, sjokkerer meg.

Samstundes er det viktig for han å understreke at dette på langt nær er nok.

– Berre endring i ordlyd eller kriterium gjer diverre ikkje noko med at vi fortset å stenge ute ei stor givargruppe med friske menn, som meir enn gjerne vil bidra til andres liv og helse ved å gi blod.

For han sin del handlar det både om å hjelpe, og om å bli inkludert og vere likeverdig dei heterofile.

– Eg kjenner eg blir provosert av å snakke om det. Vi diskriminerer ei gruppe menneske som berre ønsker å hjelpe andre.

I 2017 fekk homofille menn lov til å gi blod i Noreg for første gong. Men berre om dei ikkje hadde sex med nokon på eitt år.

I praksis blei det då umogleg for homofile å gi blod.

Noreg er òg strengare enn dei fleste andre. Mellom anna i Storbritannia får homofile gi blod på linje med andre.

FHI: – Ikkje auka risiko for homofile menn

Men noko har òg endra seg i Noreg.

FHI vurderte tidlegare at homofile var meir utsett for seksuelt overførbare infeksjonar enn heteroseksuelle.

Men då dei gikk igjennom dei smittevernfaglege instruksane på nytt før sommaren, kom dei fram til at seks månadar karantenetid ved byte av partnar er nok, også for homofile.

– Vår vurdering er basert på at monogame homofile menn ikkje har spesielt auka risiko for seksuelt overførbare infeksjonar samanlikna med personar i stabile, heterofile forhold, seier avdelingsdirektør Anne-Marte Bakken Kran i FHI.

Testane som allereie blir gjort av blodet er òg nok til å avsløre til dømes hivsmitte.

Men Blodbankene på sin side meiner det ikkje er nok.

– Det er i strid med det vel etablerte «føre var»-prinsippet i Blodbanken.

Lise Sofie Nissen-Meyer, leiar for seksjon for blodgiving ved blodbanken i Oslo, seier dei som får gi blod i Noreg er vald ut fordi dei er spesielt friske og har låg risiko for smitte i blodet.

Kven kan ikkje gi blod?

Personar som ikkje er friske.
Personar under 18 år.
Personar som vegar under 50 kg.
Personar som bruker medikament fast. Unntak er p-piller, allergimedisin og middel mot lågt stoffskifte. Utover dette er det behov for individuell vurdering av fagpersonell.
Personar som har hjarte-, lever- eller lungesjukdom, eller har hatt blødingstendens, livstruande allergiske reaksjonar eller kreft. Unntak kan vere basalcellecarcinom og celleforandringar på livmorhalsen, kontakt blodbanken.
Menn som har eller har hatt seksuell kontakt med menn. Minimum 12 månaders karantene etter siste seksuelle kontakt.
Kvinner som har eller har hatt seksuell kontakt med menn som har hatt sex med menn, får minimum 6 månaders karantene etter siste seksuelle kontakt.
Personar som bruker eller har brukt dopingmiddel eller narkotiske middel som sprøyter. Personar som har eller har hatt seksuell kontakt med person som bruker eller har brukt dopingmiddel eller narkotiske middel som sprøyter, får minimum 6 månaders karantene etter siste seksuelle kontakt.
Personar som sel eller har selt seksuelle tenester: Minimum 12 månaders karantene etter siste seksuelle kontakt.
Personar som har oppheldt seg samanhengande i minst 6 månader i land der malaria har stor utbreiing. Ein del blodbankar tar malariatest. Dersom man testar negativt for malaria etter opphaldet, kan man framleis bli blodgivar.
Personar som har oppheldt seg i Storbritannia i over 1 år til saman i perioden 1980–1996 eller har fått blodoverføring der etter 1980.
Personar som er født i Amerika sør for USA, har ei mor født i disse landa eller fått blodoverføring i disse landa, på grunn av mogeleg førekomst av T. Cruzi. Nokre stader godkjennast blodgivarar frå disse landa ved negativ test på T. Cruzi og etter å ha budd 6 månader i Noreg.
Personar som har oppheldt seg meir enn 5 år til saman i Afrika sør for Sahara (gjeld ikkje Egypt, Libya, Tunis, Algerie eller Marokko). Det same gjeld om seksualpartnar har oppheldt seg meir enn 5 år til saman i disse områda.
Viss du har partnar frå et land med høgare førekomst av Hepatitt C, får du karantene i 5 år etter at samlivet starta. Viss samlivet eventuelt opphøyrer må du vente 6 månader med å gi blod.

Difor meiner ho dei burde ha blitt spurt før Helse- og omsorgsministeren og helsedirektøren avgjorde at homofile skulle kunne gi blod.

– Avgjerda er tatt på eit politisk grunnlag.

Ho og tre kollegaer frå blodbankane har laga ei fagleg vurdering av moglegheita for å la homofile gi blod.

Førebels råder dei å vente med å innføre dette i Noreg til ein har data frå andre land.

NRK forklarer

Kva skal til for at det blir like trygt at homofile menn gir blod som heterofile?

Fleire spørsmål i forkant

Dette svarer Lise Sofie H. Nissen-Meyer:

Ein moglegheit er innføring av standardiserte spørsmål som i store studiar viser seg enga til å skilje mellom blodgivande homofile menn med høg og låg risiko.

Kva skal til for at det blir like trygt at homofile menn gir blod som heterofile?

Sjå korleis det går andre stader

Ein annan moglegheit er å sjå på fleire forskingsstudiar frå land som har opne opp som gir kunnskap om kor viktig ekstra testing kan vere. Syfilis-test er ein mogleg markør for blodsmitte med virus eller bakteriar ein ikkje testar for.

Kva skal til for at det blir like trygt at homofile menn gir blod som heterofile?

Teste meir

Ein kan innføre intensivert testing (for hiv og hepatitt) for å redusere den auka risikoen for kjente virus. Ein må òg gjere ein vurdering av kostnad for totalgruppa av blodgivarar mot nytte for pasientane.

Kva skal til for at det blir like trygt at homofile menn gir blod som heterofile?

Virusdrepande behandling

Eller ein kan innføre andre tiltak som reduserer smitterisiko til pasientar, som virusdrepande behandling av blodet.

– Det følast som du blir møtt i døra av eit gufs frå fortida. Er det stigma frå 80-talet som henger igjen? spør Unosen.

– Det er ingen god kjensle å bli nekta å hjelpe andre fordi ein er homofil. At du ikkje er helsemessig skikka til å hjelpe andre fordi du har den legninga du har.

Men helsedirektør Bjørn Guldvog seier han no vil følge råda frå blodbanken om å vente.

– Vi trudde kanskje at jobben blei enklare enn den viste seg å vere, seier han.

Guldvog tør heller ikkje svare på når homofile som Unosen i Bodø kan gi blod på lik linje med heterofile.

– No har eg gått for langt i å love det ein gong. Eg kjem ikkje til å gjere det igjen.

Blei samanlikna med rusavhengige og prostituerte – så blei ordlyden endra

Samanlikna med prostituerte

Helsedirektoratet: – Uheldig

– Handlar om å bli inkludert

Les også Det er lettere for Simon (33) å si at han er homofil enn at han er kristen

FHI: – Ikkje auka risiko for homofile menn

NRK forklarer