Marthe Svantesvold er fødd og oppvakse i Noreg.
Ho er gift med ein mann som er fødd i Somalia, som ikkje har vore der på 10 år.
Difor får mannen til Marthe gi blod om han vil. Men Marthe får ikkje.
Ho er nemleg i risikogruppe for å bli smitta av eigen mann.
– Det å stemple nokon grupper, om det er homofile eller folk frå andre landegrupper, som sannsynlege for utruskap når dei er i langvarige forhold er tvilsamt, seier Svantesvold.
Blodbanken seier at dette viser problema med dagens regelverk, men Helsedirektoratet meiner kriteria må vere så strenge.
- Det er fleire som ønsker å gi blod, men ikkje får. Odd Einar gav blod i 20 år, men plutseleg fekk har ikkje lov.
– Eg blei overraska
Marthe Svantesvold og mannen hadde vore gift i tre år då ho bestilte time for å gi blod.
Han hadde då vore i Noreg i 10 år, utan å dra til Somalia der han kjem frå.
Difor møtte Svantesvold opp til timen i god tru om at ho kunne gi blod.
Men sjukepleiaren som skulle ta blodprøva fortalde at det ikkje var tilfelle.
– Ho sa det handla om at eg var gift med ein mann som kjem frå eit risikoland.
Blodbanken rekna med at han reiste til heimlandet sitt imellom og difor var meir utsett for smitte.
– Det var litt som eit slag i trynet.
Likevel aksepterte ho svaret der og då, og tusla ut igjen. Men seinare begynte ho å undre seg.
– Eg forstår at det òg kan handle om hepatitt som kan smitte på fleire måtar når ein er på reise. Men det meste som han kan smitte meg med er gjennom seksuell kontakt, seier Svantesvold.
Blodbanken: – Heilt bakvent
Og det er ikkje berre Svantesvold i Haugesund som har lurt på kvifor regelen er slik.
Lise Sofie H. Nissen-Meyer, seksjonsleiar for blodgiving ved Blodbanken på Ullevål sjukehus i Oslo fortel at dette regelverket har vore uendra i vore mange år.
– Mine forsøk på å spørje kvifor det er slik har ikkje gitt gode svar, seier ho.
Lise Sofie H. Nissen-Meyer ved Blodbanken i Oslo seier at regelen ikkje har botn i korkje rasisme eller antaking om utruskap: – I Blodbanken forheld vi oss til risiko, ikkje rase.
Foto: Nadir Alam / NRK– At han kan gi blod og ikkje ho er så klart heilt bakvent og eit utilsikta utslag av regelen.
I 2019 blei det foreslått å endre rettleiaren for blodgiving. Det var på høyring i 2019, men kom ikkje igjennom.
– Vi ser fram til at den skal bli fjerna. Vi trur dette gjeld ein stor gruppe potensielle givarar, seier ho.
Årsaka til at mannen hennar kan gi blod, er at blodet han gir automatisk blir testa meir, var det 41-åringen fekk høyre frå sjukepleiaren ved blodbanken i Haugesund.
Foto: Lars-Petter Kalkenberg / NRK– Kvar ektefelle kan vere utru kor som helst
Marthe Svantesvold opplever svaret ho fekk då ho ville gi blod som ein slags meining om utruskap.
– I dagens samfunn reiser alle veldig mykje. Eg tenkjer at ein kvar ektefelle kan vere utru kor som helst i verda kva tid som helst.
– Så at det er meir sannsynleg at nokon er utru enn andre er noko eg synest er merkeleg, seier ho.
Ein mellombels situasjon
Lise Sofie Nissen-Meyer, leiar for seksjon for blodgiving ved blodbanken i Oslo meiner Marthe Svantesvold er i ein mellombels situasjon.
Personar som har budd i eit land sør for Sahara i mindre enn 5 år til saman, kan bli blodgivere. Personar som har seksualpartnar frå disse landa, får fem års karantene for blodgivning.
Ho får altså bli blodgivar når dei har vore sexpartnarar i 5 år.
Kven gjeld det eigentleg?
Personar som har opphalde seg i over 5 år til saman i Afrika sør for Sahara.
Men det gjeld ikkje Egypt, Libya, Tunis, Algerie eller Marokko.
Kva er 5-årsregelen?
Personar med seksualpartnarar som har opphalde seg i desse landa i 6 månader til 5 år (kumulativt), kan gi blod når samlivet har vart i 5 år etter opphaldet, eller 6 månadar etter at samlivet har opphøyrt.
Dette blir kalla «5-årsregelen».
Årsaka til at mannen hennar kan gi blod, er at blodet han gir automatisk blir testa meir.
– Dei kunne jo berre ha merkt meg i same kategori og latt meg gi blod. Og til dømes testa det meir, eller stilt meg nokre fleire spørsmål, foreslår 41-åringen frå Haugesund.
NRK har kontakta Blodbanken i Haugesund og Helse Fonna. Dei har ikkje svara på spørsmåla frå NRK.
Ved Blodbanken i Oslo har dei løyst dette med ein lokal regel for par der begge ønsker å vere blodgivarar.
Der samtykker paret til at Blodbanken kan sjå deira smitteansvar i samanheng.
Men Nissen-Meyer forklarar at reglene også blir forstått litt ulikt i dei ulike blodbankane. Det fører til uheldig forskjellsbehandling.
Nissen-Meyer fortel at ein mogeleg forklaring på 5-årskarantenen er at Hepatitt C er så lite smittsamt seksuelt at smitten vil kunne skje fleire år etter at forholdet starta og utgjere ein langvarig risiko.
Foto: Helse Bergen– Kan regelverket i seg sjølv gjere at det er færre som har moglegheit til å gi blod enn vi har behov for?
– Det trur vi, og ønsker difor ein revisjon av regelverket og ny vurdering av risiko for fleire grupper, seier seksjonsleiaren.
Helseminister Ingvild Kjerkol blei 8. mars orientert av helsedirektør Bjørn Guldvog om utviklinga i denne saka.
– Helsedirektoratet har forsikra oss om at dei jobbar vidare saman med fagetatane for å finne ein løysning. Berøyrte grupper vil også bli trekt inn i det vidare arbeidet, seier Kjerkol til NRK.
– Dersom Helsedirektoratet vel å innføre utvida testing for å redusere risikoen hos menn som har sex med menn, vil fleire andre grupper også kunne bli inkludert, seier seksjonsleiar for blodgiving ved Blodbanken på Ullevål sjukehus i Oslo.
Fleire spørsmål i forkant
Dette svarer Lise Sofie H. Nissen-Meyer:
Ein moglegheit er innføring av standardiserte spørsmål som i store studiar viser seg enga til å skilje mellom blodgivande homofile menn med høg og låg risiko.
Sjå korleis det går andre stader
Ein annan moglegheit er å sjå på fleire forskingsstudiar frå land som har opne opp som gir kunnskap om kor viktig ekstra testing kan vere. Syfilis-test er ein mogleg markør for blodsmitte med virus eller bakteriar ein ikkje testar for.
Teste meir
Ein kan innføre intensivert testing (for hiv og hepatitt) for å redusere den auka risikoen for kjente virus. Ein må òg gjere ein vurdering av kostnad for totalgruppa av blodgivarar mot nytte for pasientane.
Virusdrepande behandling
Eller ein kan innføre andre tiltak som reduserer smitterisiko til pasientar, som virusdrepande behandling av blodet.
Helsedirektoratet: Viktigast at det er trygt
Seniorrådgivar Ingeborg Hagerup-Jenssen i avdeling helserett og bioteknologi ved Helsedirektoratet seier at det aller viktigaste er at det skal vere trygt å ta imot blod for dei som treng det.
– Kriteria for kven som kan gi blod og kven som mellombels eller permanent ikkje kan gi blod, baserer seg på statistikk over førekomst av sjukdommar som kan bli overført via blod, seier ho.
Ingeborg Hagerup-Jenssen i Helsedirektoratet seier dei geografiske kriteria ved blodgiving er på grunn av epidemiologiske forhold i ulike land.
Foto: HelsedirektoratetI landa sør for Sahara er det høg førekomst av sjukdommar som kan bli overført via blod, forklarar seniorrådgivaren.
Difor vil ein person som har opphald seg i desse landa ha mellombels eller permanent karantene.
Det gjeld også seksualpartnar til dei som har opphald seg i eit slikt land. Også varigheit av samlivet speler òg inn.
Hagerup-Jenssen påpeiker at det er den enkelte blodbank som avgjer om ein person oppfyller krava til å gi blod.
