Hemmelegheita til giftig sommarfugl avslørt

Sommarfuglar av slekta Heliconius er vakre og fargerike, men også giftige. På liknande vis som den stripete habitten til veps og humler, signaliserer mønsteret på sommarfuglvengene: Ligg unna, eg smakar vondt!

Men der vepsar alltid har den velkjente utsjånaden, har artar av Heliconius den utrulege evna til at ein og same art kan herme etter utsjånaden til fleire andre giftige sommarfuglartar.

Forskaren Mathieu Joron og hans kollegaer har tidlegare funne at dette avanserte mønsteret hos sommarfuglen blir arva samla i ei blokk av genar, eit såkalla supergen (sjå faktaboks).

No har forskargruppa for første gong klart å identifisere gena i eit slikt supergen, og resultatet vart nyleg publisert i ein artikkel i tidsskriftet Nature.

• Les også: En million år uten sex

Supergenet

– Det er veldig viktig for Heliconius å ha den ”riktige” kombinasjonen av vengeutsjånad som gjer at han liknar andre giftige sommarfuglar og vernar han mot fuglar. Ein uriktig kombinasjon vil ikkje gi noko beskyttelse, fortel Mathieu Joron ved Muséum National d’Histoire Naturelle til NRK.no.

Sidan utsjånaden speler så stor rolle for om sommarfuglen overlever eller ei, er det kanskje ikkje så rart at slekta har utvikla eit supergen som sikrar at alle eigenskapane som har med sommarfuglmønsteret å gjere blir overført i ei samla blokk, eit såkalla supergen.

– Det vi har gjort er å dechiffrere den molekylære strukturen til supergenet, slik at vi kan forstå korleis dette eine verktyet kan kontrollere vengemønsteret heilt åleine, fortel Joron.

Forskarane fann at dette skuldast samansette genrekkjefølgjer som held saman dei gena som verkar godt saman.

• Les også: Sjelden dobbeltkjønnet sommerfugl
• Les også: Sjeldent funn av sommerfugl

Sikrar riktig kombinasjon

– Supergenet sikrar at berre dei riktige eigenskapane blir behalde, og at dei blir arva i ei samla blokk - som ei eining, fortel Joron.

– Ein bra kombinasjon kan til dømes vere ”gul stripe på framvenge” og ”liten svart flekk på bakvengen”, eller ”inga gul stripe”, og ”stor svart flekk på bakvengen”. Begge desse kombinasjonane liknar på andre sommarfuglar, fortel Joron.

Supergenet sikrar at desse riktige kombinasjonane ikkje blir brotne, og at det ikkje oppstår kombinasjonar som ”inga gul stripe” og ”liten svart flekk” , som ville føre til at sommarfuglen ikkje lenger likna ein giftig sommarfugl.

Ein slik sommarfugl vil naturleg nok raskt ende opp som middagsmat, og ville ikkje få vidareført sine gen.

• Les også: Difor hoppar loppa så høgt

Menneske kan også ha supergen

Mathieu Joron fortel at sommarfuglar er svært eigna som modellar for evolusjonsbiologar.

–Sommarfuglar viser stort mangfald i naturen, og er utmerka modellar for å forstå samanhengen mellom DNA-variasjon og tilpassing i naturlege populasjonar. Vi kan relatere eigenskapar som vengemønster til naturleg seleksjon, fortel Joron.

Studiar av sommarfuglar av slekta Heliconius har altså også gitt oss ny innsikt i supergen.

Men forskarane forstår enno ikkje fullt ut korleis supergena styrer eigenskapar hos organismar.

– Vi veit ikkje enno korleis supergenet styrer mønsteret på sommarfuglvenger. Vi har enno igjen å forstå akkurat korleis gena i blokka på tretti gen klarar å produsere og innverke på vengemønsteret, seier Joron.

– Men det vi forstår no er korleis dei mutasjonane som verker best saman blir låst saman, og ikkje blir blanda frå ein generasjon til den neste. Og vi forstår korleis samansette gen kan arbeide saman som ei eining, seier evolusjonsbiologen.

– Har vi menneske også slike supergen?

– Menneske kan også ha dei. Mange regionar i arvematerialet vårt kan også bli arva i blokker, som til dømes nokre deler i MHC-regionen (eit område som har med immunsystemet vårt å gjere), seier Mathieu Joron.

Vi skal altså ikkje bli forbause om vi finn at supergener styrer eigenskapar i stadig fleire organismar i åra som kjem.