Eplegardar i Sogn kan bli bustadfelt

– Det er her familien min alltid har vore, og det er her eg har lyst til å halde fram å drive gard, seier Kristian Bergheim Rutlin.

Odelsguten har framtidsplanar for eplegarden i hjarte av saftbygda Sogndal – dersom garden får ei framtid.

I over 4000 år har det vore landbruk i Sogndal.

Denne våren skal politikarane bestemma seg for om det skal byggast bustadfelt på dei to siste fruktgardane innanfor tettstadgrensene i vestlandsbygda.

Sidan 2005 har litt over 200.000 dekar dyrka og dyrkbar jord blitt omdisponert til andre formål enn landbruk her i landet, viser tal frå SSB.

Over halvparten av nedbygginga av dyrka jord skjer innanfor tettstadområde, slik som Sogndal sentrum.

Sogn Avis har skrive om saka i fleire artiklar.

Bit-for-bit-nedbygging

Kyrre Groven er forskar på Vestlandsforsking, der han har studert korleis arealbruken har utvikla seg sidan 1990 i Sogndal og tre andre norske kommunar.

Han viser til at det er mange bygder som Sogndal der matjord og natur blir bygd ned bit for bit. Gjerne så lite av gangen at ein nesten ikkje merkar at dei grøne områda forsvinn.

Sjølv om éi nedbygging i seg sjølv ikkje nødvendigvis er så stor, blir summen av alle enkeltavgjerda i alle lokalsamfunna til slutt avgjerande.

– Vi må vere meir bevisste på at mange av desse planvedtaka er med å låse arealbruken for all framtid, seier Groven.

– Kvifor er dilemmaet mellom vern av grøne område og utbygging så vanskeleg?

– Det er dyrt å gjere endringar i eit etablert sentrum. Å sette bulldosaren i ei jomfrueleg mark er veldig mykje enklare.

Han meiner at verdiane av dei siste gardsbruka i Sogndal bør diskuterast.

– Viss vi held fram med å bygge utan å ta omsyn til at vi treng grøne lommer, kan vi ende opp med ein dårlegare bukvalitet og at vi mister levande natur.

Skal bygge ned mindre matjord

I juni 2023 kom regjeringa med skjerpa krav til jordvern.

I den nye strategien har regjeringa som mål å redusere omdisponering av dyrka mark til andre formål frå 3000 til 2000 dekar per år for heile landet.

Strategien understrekar at kommunane har ei viktig rolle for å verne om dyrka mark.

NRK har tidslager skrive om at Riksrevisjon har kritisert at matjord blir bygd ned.

Ein rapport frå oktober 2023 viser til «omfattande omdisponeringar» av dyrka og dyrkbar jord, som blir brukt til anna enn matproduksjon.

«Det er ofte den beste jorda som blir omdisponert til andre formål», skriv Riksrevisjonen.

– Ikkje i samsvar med å drive fruktgard

Sogndal veks og veks.

Det venta over 800 fleire innbyggarar innan 2050. Kommunen har i dag 12.000 innbyggarar.

Det er nettopp på grunn av folkeauken at bygging av nye bustader har blitt eit spørsmål.

– Det er eit vanskeleg dilemma mellom å halde på mest mogeleg grøntareal og å sikre bustadområde, seier ordførar Stig Ove Ølmheim (Ap) i Sogndal kommune.

Han understrekar at ingenting er bestemt endå, og at han framleis ønsker at det skal vere fruktgardar i bygda.

Ned mot fjorden ligg den andre garden som kan forsvinne i Sogndal sentrum.

Denne garden skal Kåre Kristian Aaberge og sambuaren Anne Marthe Kvale ta over på nyåret.

– Det å ha ein fullverdig frukthage i Sogndal sentrum trur eg folk set pris på, seier Aaberge.

Kommuneadministrasjonen har lagt fram tre ulike forslag til kor mykje av dei to gardane som eventuelt skal byggast ut.

Aaberge og Kvale meiner at sjølv det minste forslaget om utbygging vil få store konsekvensar, sjølv bustadhus då vil bli bygd ved sidan av fruktgarden.

Utbygginga vil likevel skugge for sola epla treng for å vekse og bli raude, seier Aaberge og Kvale.

– Slik som planane ligg no, er dei ikkje i samsvar med å drive fruktgard, seier Kvale.