Her kjempar «superpappaen» ein desperat kamp mot algane

Den runde, klumpete fisken med namnet rognkall jobbar for livet.

Han har ansvar for egga til meir enn sju hofisk, kalla rognkjeks.

Dei er alle dekte av ein trådforma alge kalla lurv, like før dei skal klekke.

Det marine verneområdet Saltstraumen er ikkje åleine med å bli invadert av algen.

Forskarar og dykkarar er bekymra for dyre- og plantelivet langs heile norskekysten.

Aldri sett sånn ut før

Lurv er eit problem langs heile kysten og har skapt store problem i Oslofjorden.

Algen er ein indikator på stader som er gjødsla for mykje av kloakk, landbruksforureining, fiskeoppdrett og liknande.

Borghild Johanne Viem driv dykkesenteret Nord & Ne saman med Fredric Ihrse.

Dei guidar turistar og er godt kjent i det som vert rekna som verdas sterkaste tidevatnstraum; Saltstraumen.

– Livet der nede er heilt unikt. Det er mangfaldig og på langt nær kartlagt, seier ho.

Men no står mangfaldet i fare for å bli angripe av lurv.

Det kan bety slutten for ein rekke plantar og dyr på havbotnen.

– Tanken på å kvele det med fiskeslukar, søppel og lurv er kjempetragisk.

I alt finst det fem sterke tidevatnstraumar i verda. Av dei er det berre to ein kan sjå og oppleve frå land. Dei ligg i Noreg og Japan.

Berre ein av dei blir det dykka i: I Saltstraumen.

– Noreg tek ikkje ansvar. Det finst ikkje tilsvarande stadar i verda.

Viem har snorkla og dykka i Saltstraumen i fleire år. Aldri før har ho sett straumen så full av lurv.

Difor bestemte ho seg for å følgje med på rognkallen.

Rognkallen er ein slags super-pappa. Han vaktar fleire hundre tusen egg til ulike rognkjeks.

Ville han klare å redda framtidas rognkjeks frå algen?

Truar livet under vatn

Rognkjeks blir brukt i oppdrettsnæringa til å plukke lus frå laksen, men han får pent lite tilbake.

Forskar ved Norsk institutt for vassforsking (NIVA),Eli Rinde, trur nemleg at utsleppa frå lakseoppdrettsnæringa kan vere del av problemet.

Ifølgje ein rapport som er utarbeidd av NIVA, har det skjedd ein kraftig auke i utslepp av næringssalt frå lakseoppdrett sidan 1990.

– Vi har observert at det er fleire teikn til lurv langs heile kysten. Det kan kanskje vere knytt til at vi har auka utslepp av næringssalt frå oppdrett.

Ho legg til:

– Samstundes har det blitt varmare i havet. Det forsterkar førekomsten av lurv.

– Saltstraumen er eit marint verneområde. Blir det godt nok verna?

– Nei, det verkar ikkje sånn. Det er ingen restriksjonar for fisking og ingen reising av kloakk i Saltstraumen.

Ho peiker på at mykje blyslukar og fiskesenar heng fast i sjøbotnen. Det skadar fisk og dyreliv.

– Det er klart at det ikkje blir tatt vare på slik det burde.

LES OGSÅ:

Statsforvaltaren

Fylkesmiljøvernsjef Oddlaug Ellen Knutsen, i klima- og miljøavdelinga hos Statsforvaltaren i Nordland seier at det er god grunn til å følge nøye med på stader der det er mykje lurv.

– Men Saltstraumen er på grunn av sin sterke straum ein av dei siste stadene der dette vil bli eit problem, seier fylkesmiljøvernsjefen.

Ho meiner vernet er i tråd med politiske føringar:

– I lys av desse føringane fungerer vernet som det skal, seier Knutsen.

Trenger meir kunnskap

Caroline Durif er forskar ved Havforskingsinstituttet.

Ho fortel at rognkjeks og rognkall er ein mystisk fisk for forskarane.

– Vi veit veldig lite om vill rognkjeks, reproduksjon og gytestrategi, seier ho.

Årsaka er at fisken ikkje er populær å ete. Difor er det ikkje lett å få pengar til å forske på fisken heller.

Men forskarane veit noko.

Fisken et både plankton og maneter, og er difor svært viktig for å unngå manetoppblomstring.

Rognkjeksen blir berre om lag fem år gamal. Forskarane er usikre på kor mange gongar fisken gytar i løpet av sitt korte liv, men det ser ut til at nokon av dei berre gytar ein gong.

Det kan vere ein fordel for fisken.

Sidan han ikkje lever så lenge, og reproduserer seg ofte, endrar han seg raskt etter omgjevnadane sine.

– Eg jobbar også med ål, dei kan bli 25 år. Det tar lang tid før ål kjem tilbake, men med rognkjeks endrar ting seg fort.

Egg blei yngel, mot alle odds

Først var egga som rognkallen passa på for dei sju rognkjeksa berre delvis dekt av den gråbrune algen.

Etter noko veker var det mykje verre.

– Egga blei meir og meir gjengrodd. Vi var spent på om han ville få dei fram i det heile, seier dykkar Viem.

Men ein dag då dykkarane dykka ned for å sjå korleis det sto til med rognkallen, var han borte.

Men egga var der. Og dei var i ferd med å klekke.

Då oppdaga Viem ein heil masse små fnugg rundt dei. Dei var omringa av bitte små rognkjeks.

– Han hadde ein kjempejobb, sidan egga blei meir og meir nedgrodd. Men han klarte det. Egga klekte.

Viem heldt fram å dykke ned for å sjå korleis det sto til med rognkjeksyngelen.

– I sommar har vi sett ein del rognkjeks-ungar i tareskogen. Dei er her, det er tydeleg.