Forsvaret skal ta lærdom etter «fregatt­skandalane»: – No må vi gjere det på ein annan måte

5. april la regjeringa fram sitt forslag til langtidsplan for Forsvaret, med 600 milliardar kroner ekstra til opprusting i løpet av 12 år.

Nesten halvparten av pengane skal gå til Sjøforsvaret.

Den dyraste enkeltinvesteringa er å få bygd minst fem nye fregattar med helikopter, med opsjon på ytterlegare ein fregatt.

I tillegg inntil 10 store og 18 mindre standardiserte fartøy og minimum fem ubåtar.

– Fregattane er nok det dyraste vi kan kjøpe til det norske forsvaret no, men med dei store interessene vi har i havområda, er det òg viktig at vi har havgåande kapasitetar.

Det sa forsvarsminister Bjørn Arild Gram (Sp) då han førre veke vitja Sjøforsvarets hovudbase, Haakonsvern i Bergen.

– Vi må ha lært av dette

Tor Ivar Strømmen er forskar på sjømakt-teori ved Sjøkrigsskulen i Bergen.

Både han og forsvarsministeren er opptekne av at dei nye fregattane må bli mest mogleg like fregattane til andre allierte.

– Det er viktig for å halde nede kostnader, få fartøy som er allereie ferdig kvalitetssjekka, gjere vedlikehaldet lettare og komme inn i eit oppgraderingsprogram, seier Strømmen.

Dette er lærdommar etter den førre gongen Noreg fekk bygd dei noverande fregattane, den såkalla Nansen-klassen.

Den gong fekk det spanske verftet Navantia i oppgåve å bygge Noregs fem nye fregattar. Allereie før den første fregatten blei levert, stod problema i kø.

Leveransen frå det spanske verftet var prega av månadsvis med forseinkingar, mangel på reservedelar og dårleg vedlikehald.

I tillegg, berre to veker før sjøsetting av fregatt nummer to «Roald Amundsen» i 2005, omkom fire spanske arbeidarar om bord.

Det spanske arbeidstilsynet slo seinare fast at dødsulukka skuldast grove brot på spansk arbeidsmiljølov.

Riksrevisjonen har, i seinare tid, konkludert med at desse fem fregattane har «store svakheiter» og «alvorlege manglar».

– No må vi gjere det på ein annan måte. Vi må ha lært av dette her, seier forsvarsminister Gram.

Samarbeid med «nær alliert» – men kven?

Forsvarsministeren seier at Noreg skal ha fregattar i eit nært samarbeid med allierte, ikkje særnorske løysingar.

– Skal vi klare å ta vare på dei dyre og avanserte fregattane, må vi ha eit samarbeid over heile levetida, der vi kan oppgradere og forvalte skipa i fellesskap med andre. Det er då vi sikrar berekraft og god operativ evne.

I langtidsplanen står det at fregattane skal kjøpast, driftast og haldast ved like i eit strategisk partnarskap med ein nær alliert.

Men det står ikkje kven det er snakk om.

– Grunnen er at det er fleire tilbydarar som kan vere aktuelle, blant anna britar, nederlendarar eller tyskarar, seier Strømmen.

Han trur valet vil falle på sistnemnde.

– For det første bruker dei allereie mykje norsk utstyr. For det andre har vi utvikla eit veldig godt partnerskap med dei, gjennom ubåtprogrammet. For det tredje så trur eg det er ein større sjanse for å få levert skipa raskast mogleg der. I kvart fall raskare enn kva vi kan sjå for oss viss vi skulle gått for nokre av dei andre alternativa, seier han.

Kven som blir vår «nære allierte» skal avgjerast i løpet av maks to år, ifølge Strømmen.

«Fallgruve»

No må talet på mannskap aukast kraftig, seier han.

– Det er kanskje det mest kritiske punktet og den største fallgruva i heile planen: Korleis vi skal lukkast med å auke mannskapet så mykje som det er behov for.

I planen blir det lagt opp til ein auke på 4600 tilsette i løpet av tolvårsperioden. Nærare 2000 av dei skal komme allereie dei første tre åra.

– I dag utdannar vi for få, og vi har altfor stor lekkasje ut. Her må det komme kraftfulle tiltak så vi kan doble utdanningstakten. Og i tillegg må vi sikre at vi ikkje mistar det vi allereie har, meiner Strømmen.

Han viser til at det gjerne tar 10-20 år å få tilbake kompetansen viss ein først har mista den. Viss dei skal lukkast med planen, så må dei evne å rekruttere tidlegare offiserar og befal som har slutta, meiner han.

– Kva vil langtidsplanen bety for oss som bur i Noreg?

– Vi kan sove mykje tryggare i sengene våre framover. No får vi eit forsvar som er langt betre i stand til å førebygge at det blir krig, og å forsvare oss dersom det likevel skulle bli krig. Det er trass alt ikkje Noreg, men Russland og dels USA, som i siste instans avgjer det, seier Strømmen.

– Så fort som mogleg

Ifølge planen, skal Forsvaret fase inn dei nye fregattane ein gong mellom 2029 og 2036. Men forsvarsminister Gram kan ikkje svare nøyaktig på kva tid den første er på plass.

– Det er litt vanskeleg å seie. Vi ønsker at det skal skje så fort som mogleg. Vi må no bruke pengar på å oppgradere dei fregattane vi har, så dei er operative heilt til vi får nye. Men vi ønsker ikkje å bruke meir enn nødvendig. Derfor må vi ha god kontakt med allierte som allereie har produksjonsplanar på fregattar, slik at vi kan få dette raskt, seier Gram.

Regjeringas forslag har blitt møtt med ganske samstemt støtte frå dei andre partia på Stortinget.

Håpar den første er klar før 2030

Sjef for Sjøforsvaret, Oliver Berdal, er svært nøgd med regjeringas forslag til langtidsplan og meiner det er ei stor styrking av Sjøforsvaret og Haakonsvern.

Det er behov for dagens fregattar i mange år ennå, og dei skal segle heilt fram til dei er avløyste «på post» av dei nye.

Berdal er litt meir konkret om kva tid den første nye fregatten kan ligga ved kai der.

– Det er litt for tidleg å seie. Men gitt at Stortinget vedtar langtidsplanen før sommaren, vil vi jobbe på spreng i tida framover og raskast mogleg få på plass ein kontrakt på nye fregattar. Då ser vi gjerne den første fregatten på plass på Haakonsvern før år 2030.