Skyhøg førekomst av psykiske diagnosar blant kvinnelege innsette

Tre av fire kvinner i norske fengsel har ein eller fleire psykiske diagnosar, viser studien frå Senter for Rus- og avhengnadsforsking (SERAF) ved Universitetet i Oslo.

Studien er ein del av PriSUD prosjektet.

Talet er mykje høgare for kvinnelege innsette enn for mannlege innsette.

75 prosent av kvinner i norske fengsel har ein psykisk diagnose, mot 59 prosent av menn.

Studien har sett på eit utval av 5429 kvinner, og har kopla det norske fengselsregisteret opp mot Norsk pasientregister i perioden 2010 til 2019.

Avhengig av oppfølging

Sjukepleiar og doktorgradsstipendiat ved SERAF, Vegard Gjerden Svendsen, fortel at det har vore ein betrakteleg auke i andelen kvinnelege innsette som tar med seg psykiske lidingar inn i fengsel dei siste ti åra.

Svendsen seier at talet er skyhøgt og meiner det fortel noko om lidingstrykket og behandlingsbehovet denne gruppa har.

– Innan 2019 hadde over halvparten av kvinnene som kom inn i fengsel for å sone i Noreg med seg ei aktiv psykisk liding.

Kva er den viktigaste forklaringa på auken?

– Årsaka til denne endringa er nok samansett. Dette kjem ikkje av ein generell auke av psykiske problem, og psykiske lidingar, i den generelle befolkninga, fortel Svendsen.

– Andre som har sett på dette, og som kjenner til feltet, har peika på til dømes nedbygging av psykiatritilbodet, seier han.

Svendsen seier at talet på kvinner som kjem inn i fengsel med psykiske lidingar har vore jamt og stabilt over tid, men at talet på nye innsette i fengsel har gått vesentleg ned.

– Årsaka til at talet på personar som kjem inn i fengsel har gått ned er mest sannsynleg fordi bruken av alternative soningsformer som elektronisk kontroll har blitt meir vanleg dei siste ti åra, forklarer han.

Kan vere store mørketal

Studien fangar berre opp dei som har vore i kontakt med spesialisthelsetenesta. Derfor kan tala vere underestimat, og mest sannsynleg er det store mørketal, seier Svendsen.

Studien kartlegg også dei ulike psykiske diagnosane som blir stilte av spesialisthelsetenesta.

Ruslidingar knytt til alkohol og narkotika er dei vanlegaste diagnosane, etterfølgde av blant anna depresjon, angstlidingar og personlegdomsforstyrringar.

Mange har doble diagnosar, fortel Svendsen.

Dette er pasientar som både har rusliding og minst ein annan psykisk diagnose. I psykiatrien blir dette rekna som nokre av dei mest utfordrande diagnosekompleksa, med avgrensa behandlingsalternativ og dårlege prognosar.

– Underbyggjer mykje av det eg møter i fengsla

– Det er fleire damer som slit no. Dei er dårlegare, fortel Katja Nielsen i stiftinga Wayback.

Ho har sjølv sete i fengsel, og jobbar no som fadder for kvinnelege innsette i fengsla rundt Oslo.

– Det kan jo vere ganske heftig. I vinter var det ei slik helg. Det var nokon som byrja med sjølvskading i tredje etasje, og det var mykje banking og skriking.

Nielsen fortel om eitt av besøka sine i Bredtveit kvinnefengsel.

– Det forplanta seg nedover i avdelingane, og eg møtte ei kvinne i ei av avdelingane i førsteetasje som sa det var rett før ho byrja å gjere det.

Ho kjenner seg igjen i det som kjem fram i studien:

– Studien underbyggjer mykje av det eg møter i fengsla.

Johan Lothe, dagleg leiar i Wayback, fortel at han opplever at det ofte er fagpersonar til stades i fengsel, men at det i mange tilfelle ikkje er nok av dei. Han fryktar at fleire blir sjukare i fengsel.

– Håpet vårt er at jo at det skal skje ei tilfrisking i fengsel, og at det skal vere ei rehabilitering. I dag meiner eg dei aller fleste blir sjukare av å vere i fengsel i staden for å bli friskare, fortel Lothe.

Katja Nielsen seier ho håpar studien kan føre til endring:

– Eg håpar, men det har jo vore mange rapportar før også.

– Så eg kryssar fingrane for at det skjer noko no.

Ikkje overraska

Heidi Bottolfs, avdelingsdirektør i Kriminalomsorgsdirektoratet, fortel at ho ikkje er overraska over studien.

– Dette er forsking som stadfestar dei erfaringane som våre tilsette har rapportert om i ei stund. Så vi er ikkje veldig overraska.

– Kvifor er det så stor skilnad på kvinner og menn?

– Vi veit at det er ein skilnad, men vi har ikkje eit fult bilde når det gjeld kvifor. Det kan vere fleire årsaker til det, fortel ho.

Bottolfs fortel at dei ikkje har oversikt om det kan vere høgare terskel for innlegging av kvinnelege innsette, samanlikna med mannlege. Ho fortel også det er ein større andel kvinner som driv med sjølvskading, og dei er i større grad sjølvmordsnære enn mannlege innsette.

– Dette er eit område vi har jobba med i ei stund, og vi kjem til å komme med nye forslag no om ikkje så lenge, avsluttar ho.