Noregsvenen og vi

– Welcome to Norway! What is it that you love so much about this place?

Kjendis smiler høfleg til stotrande reporter og leverer ei nøye innøvd frase frå bak solbrillene:

– Oh wow ... There's so much. The nature, the fjords, the girls!

Reporter får stjerner i augo og spring tilbake til redaksjonen. Han har saka nesten ferdigskriven i hovudet og veit godt kva som skal stå i overskrift og bildetekst: Noregsvenen er på plass.

Vi har sett det skje tallause gongar, og vi elskar det. Utanlandske kjendisar som får status som noregsven berre dei set føtene på norsk jord, eller presenterer ein obskur fjern slektskap til ein norsk tettstad. Kven er denne gjengen, med lusekufte og briller på?

Eg vil undersøkje fenomenet, og dessutan finne ut kva som ligg bak Noregs desperate oppheng i kjendisvener. I baklomma har eg ein tese: I noregsvenen møter vi vår eigen skjøre sjølvtillit.

Bli med ned på djupna av vår felles nasjonale psyke.

Noregsvenen 1.0

Definisjonen av «noregsven» i Norske Akademis Ordbok er ganske avslørande: «utlending som er (eller blir oppfattet av nordmenn som) glad i Noreg». Den innskutte parentesen er vel så viktig som hovudinnhaldet i setninga, for det verkar å spele lita rolle om personen eigentleg er glad i Noreg. Her handlar det om vi kan tru på at vedkomande er glad i Noreg.

Ordbok-skribenten kunne forresten gjerne tatt med ordet «kjendis», for når eg søkjer i norske aviser, ser eg kjapt at det stort sett er kjente personar vi set pris på som vener, med nokre heiderlege unntak. Dessutan strekkjer noregsvenens historie seg heilt frå 1800-talet og fram til i dag; dette er altså ikkje berre ein 80-talsskapning.

Ifølgje Linda Eide-programmet «Norsk attraksjon» var den danske prinsen Christian August ein av dei første noregsvenene. Han blei rekna som landets redningsmann då han i 1808 utarbeida krigsplan mot Sverige. Etter at Christian August forlèt Noreg, skreiv nordmennene namnet hans inn i ein stein med dei etterfølgjande orda: «Noregs ven».

På 1900-talet blei ordet oftast brukt i avisene om rike, kongelege, politikarar og eventyrarar som kom til Noreg som turistar.

Under krigen blei omgrepet misbrukt i den nazi-sensurerte pressa, for det passa inn i propagandaen om ein «venleg» okkupasjon. 7. mai 1945 kan ein i Gjøviks Blad lese eit stakkarsleg forsøk på å forsvare krigshandlingane: «Hitler var også en oppriktig noregsvenn».

Eg held fram med å gå gjennom avisreportasjane, og ser at etter krigen, så blir fleire av utlendingane som risikerte livet for Noreg, løfta fram som noregsvener. So far, so good. Eg meiner, det er jo verkeleg venskap, å risikere alt for den andre. Men korleis hoppa vi frå dette og fram til superkjendisar som knapt har vore i Noreg?

Noregsvenen 2.0

På 80-, 90- og 00-talet kryp noregsvenen meir og meir inn i avisenes spaltar og får etter kvart ei dreiing mot kultur-, sport- og politikk-kjendisar. Det er lett å tenkje seg at stadig meir TV-underhaldning, globalisering, reiser og ein veksande norsk kulturbransje har noko med saka å gjere. Når karrierane døyr ut i moderlandet, eller platesalet går litt trått i USA og England, er det berre for artistane å hoppe på flyet og reise til bygdefest i Noreg.

Nokre namn blir «stayerar» som kjem tilbake gong på gong. Bonnie Tyler kjenner kvart eit samfunnshus i grisgrendte strøk, TV-stjerna Derrick kjøper seg hytte i Nord-Noreg og Samantha Fox, artisten bak superhit-en «Touch Me (I Want Your Body)» engasjerer seg i innanriks luftfart. I 2017 går ho ut i fleire lokalaviser med protestar mot nedlegginga av Rygge lufthamn.

– Eg seier ikkje berre dette fordi at det var ei perfekt rute for meg til Østfold, men fordi det verkar heilt tragisk. Eg fekk heilt sjokk då eg høyrde at denne vitale og svært veldrivne flyplassen skulle leggjast ned, seier stjerna til Tønsbergs Blad.

Samantha verkar å vere del av ein gjeng som faktisk er glad i Noreg.

Se og Hør

For mange er noregsvenen synonymt med vekebladet Se og Hør, som sidan oppstarten i 1978 har bydd norske lesarar på kjendisjournalistikk. På telefonen har eg redaktør Trond Stensåsen, ein blid og jovial type.

– Hold deg fast ... Eg har jobba her sidan sommaren 1983, seier han frå kontoret sitt.

Noregsvenen tilhøyrer ikkje Se og Hør åleine, som vi har sett, men vekebladet tok det heile eitt steg lenger då dei introduserte det norskaste plagget dei kunne finne til utanlandske kjendisar: Lusekufta.

– Inntil for nokre år sidan brukte vi store ressursar på å dele ut lusekufter til kjendisar og kongelege når dei var på besøk i Noreg eller vi oppsøkte dei i utlandet, fortel Stensåsen.

Medan vi snakkar, så sender han over dette oppslaget på e-post: Ein skamlaus eigenreklame for Se og Hør med 20 kjendisar avbilda med lusekufta i handa, ein slags noregsvenens créme de la créme.

Men, app-app-app! Du må ikkje tru at alle desse automatisk er noregsvener. Å, nei. Det skal LITT meir til, ifølgje Stensåsen.

– Om det kjem ein veldig kjent artist til Noreg og vi gir vedkomande ei lusekufte, så er det ei overdriving å kalle personen noregsven. Vi har ikkje utvatna omgrepet så mykje. Kanskje berre ein tredjedel eller halvparten av dei vi deler ut lusekufte til, kan vi kalle noregsven.

Kvifor likar lesarane desse sakene? Stensåsen viser til vekebladets slagord: «Se og Hør gjør livet gladere».

– Noregsvenen, og lusekufta, går typisk inn i den sjangeren. Det er ikkje eitt negativt ord, det er gladsaker. Vi har alltid vore opptatt av at lesarane skal underhaldast. Død og dævenskap finn ein nok av i avisene og på TV.

Konseptet er dessutan ein del av journalistikkens DNA. Ein viktig del av nyheitskriteria som norske journalistikkstudentar blir trent i, er identifikasjon. Geografisk nærleik til stoffet aukar sjansane for at fleire vil lese. Det sit dermed i journalistens ryggrad å finne «den norske linken». Samtidig vil dei som har jobba på desken i ei eller anna avis kjapt oppdage at sakene er populære blant lesarar.

Stensåsen trur suksessen til desse sakene botnar i at folk vil bli betre kjente med stjernene og føle ein nærleik til dei. Eg testar min tese om at det handlar om eit lite land med behov for smiger utanfrå. Han humrar litt.

– Ja, nasjonalkjensle og ... Du får finne nokre velvalde ord.

Ingen sverigeven

Vi har blitt kjent med noregsvenen, men kan vi bruke han til å bli betre kjent med oss sjølve? Kva seier det om Noreg at vi er så desperate etter å få vener?

Dersom tesen min om at noregsvenen botnar i den norske psyke skal halde, må vi først sjekke om andre land har liknande konsept. Det blir nærliggande å ringe til landet vi likar å samanlikne oss med.

Johan T. Lindwall er sjefredaktør i Svensk Damtidning, Se og Hørs ekvivalent i Sverige. Han opplyser at dei dekkjer kjendisar som elskar Sverige, men at «sverigeven» ikkje er eit generelt uttrykk i befolkninga. Dei har heller ikkje noko svensk klesplagg som dei deler ut under intervju.

– Noreg vernar meir om denne type ting, er hans inntrykk.

Om ikkje Sverige er like opptatt av kjente vener, så held tesen min framleis. Det er på tide å booke Noreg inn til behandling.

Noreg på divanen

Vi legg langstrekte Noreg på divanen til psykologspesialist Karsten Ekren. Eg skildrar pasienten for han: Ein som er veldig opptatt av å ha mange kjente vener. Kva tenkjer han då?

– Eg ville jo tenkt at det var ein litt umoden måte å markere seg på, og så hadde eg blitt nysgjerrig på kvifor det å pynte seg med kjente vener har blitt viktig for vedkomande. Er det eit uttrykk for at det har vore mangel på vener tidlegare?

Eg tenkjer på det unge landet, ein kulturell parentes, som blei sjølvstendig i 1814, var i union med Sverige fram til 1905, og okkupert under krigen. Heilt nord ut mot kysten. Jau, det kan nok hende det var mangel på vener.

Miljøet vedkomande veks opp i, kan også ha noko å seie. Er det stort fokus på å markere seg gjennom kjente vener? Jau, Noreg har heile vegen måtte bevise rett til eigen eksistens som lilleputt i Skandinavia, stadig styrt av storebrør Sverige og Danmark.

– Kanskje har Noreg fått ei oppfatning om at det held ikkje berre å vere meg. For at eg skal vere verdt å elskast, så må eg oppnå dette, seier Ekren.

Her tenkjer eg på Jantelovas første bod, som seier at du ikkje skal tru at du er noko. Ved første augekast kan noregsvenen verke som det motsette, men ser ein nærmare, så heng dei to kanskje saman på eit vis? Om ein trekk seg sjølv ned, så har ein kanskje større behov for at andre skal dra ein opp. Karsten Ekren gir meg noko rett i tesen på telefonen.

– Det kan vere at ein markerer seg gjennom andre fordi ein veit ein kan bli slått hardt ned på viss ein sjølv blir for prangande.

Dessutan gir venskap stadfesting. Som Ekren forklarar:

– Det å ha vener, og kva type vener du har, er eit signal til seg sjølv og andre om kven ein er.

Slik tar Noregs lengt etter stadfesting form av ein tidvis ekte, tidvis imaginær venskap med kjendisar. For kven er vi, med Bonnie Tyler som besteven? Jau, ein som blir sett, som betyr noko i den store verda. Likevel er det noko rart med ein venskap der møta er bestemt utifrå turnéplanar og premieredatoar, og berre den eine part reiser på besøk til den andre. Du ringer, men han tar berre telefonen når han har noko på hjartet.

Eg føler meg uttømt og fornøgd etter å ha lagt Noreg på divanen til psykologspesialisten. Men som i enkelte psykologtimar er vi ikkje ferdige før vi har spurt: Kva tenkjer du om vegen vidare?

Ein renessanse for noregsvenen

No har vi våre eigne stjerner ute i verda. Får vi mindre behov for noregsvenen i takt med at vi sjølve tar vår plass i verda?

Vel. Nokre har eit utømmeleg behov for å bli assosiert med kjente folk, uansett kor mykje suksess dei sjølve opplever. I avissøket ser eg at noregsvenen duppar opp og ned i norske aviser som ei blåse på uklar sjø. Nokre år er han veldig til stade, andre gongar meir fråverande. 2013 og 2009, for eksempel, er knallår for skapningen i norske aviser, godt dratt fram av besøk av Usain Bolt, Bruce Springsteen og Little Steven. Det skal ikkje meir til enn to storfine besøk av ein verkeleg kjendis før ordet gjer eit jafs oppover i spaltene.

2021, derimot, har vore eit bekmørkt år for noregsvenen, med stengde grenser og pandemi. Sidan sist Bonnie Tyler stod på norsk jord i februar 2020 har det knapt vore noregsvener på besøk. Tør vi spå eit oppsving når pandemien er slutt og landegrenser og lommebøker opnar seg?

Eg set pengane mine på at dei utsvoltne, aldrande stjernene set kursen mot Noreg. Som eit rusmiddel vil dei fylle årene våre med pågangsmot, før vi dagen derpå kjenner på skamfølelsen for at vi i ei kort stund trudde vi var noko. Og sånn går pendelen opp og ned, medan Bonnie held fram med å syngje «Total Eclipse of The Heart», som toppa VG-lista fem veker i 1983:

«And I need you now tonight
And I need you more than ever
And if you only hold me tight
We'll be holding on forever».

Du vil kanskje også like å lese: