Blod, skjegg og blå lepper

Juni 2019, Oslo:

Skodespelaren Henrik Mestad sit framfor ein opplyst spegel i eit trongt studio ved Akerselva i Oslo.

Rundt han står fem maskørar frå ulike europeiske land. Dei har tidlegare jobba med skjegg, hår og sminke på store seriar som «Vikings» og «Game of Thrones». No skal dei bryne seg på den norske satireserien «Vikingane», og forvandle Henrik til den staute rollefiguren Høvding Olav.

– Hovudgrunnen til at eg takka ja til denne rolla, var for å sjå ut slik, seier Henrik begeistra.

(Skrap bildet for å sjå kvifor Henrik takka ja.)

Han må ty til skisporten for å finne ein god analogi for samspelet mellom skodespelar og maskør.

– Når eg reiser meg opp frå stolen, er det som eg har fått dei best preppa skia i verda. Så blir eg send ut på femmila. Det er så finslipt, så mykje fag og detaljar som er utruleg herleg. Eg får veldig mykje gratis, konkluderer Henrik.

Smøresjefen heiter Asta Hafthorsdottir. Ho er ansvarleg maskør og rolledesignar for «Vikingane». Det er altså ho som bestemmer korleis Henrik skal sjå ut i TV-serien.

«Vikingane» er den vesle humorserien på NRK som parodierer skjeggete gigantseriar som tidlegare nemnde «Vikings» og «Game of Thrones». Serien sikta seg i utgangspunktet inn på eit smalt publikum, men så kom også Netflix på bana, og plutseleg har millionar over heile verda sett den merkelege vikingserien.

I fjor vart han kåra til ein av tiårets beste internasjonale TV-seriar av New York Times.

Stor internasjonal suksess er likevel ikkje synonymt med mykje pengar i kassa. Og serien må klare seg med berre ein brøkdel av budsjetta til dei store inspirasjonskjeldene sine.

Ambisjonane forsvinn uansett ikkje av den grunn.

– Det skal sjå dyrt ut. Sjåarane skal ikkje vere sikre på kva dei ser. Er det ein komedie eller kva er dette for noko, seier Asta Hafthorsdottir.

Den islandske makeup-designaren har ergra seg mykje over låge sminkebudsjett i Noreg. Men utfordringane har også gitt ho evna til å trylle med det ho har til rådigheit. Henrik Mestad sin rollefigur i «Vikingane» er inkje unntak.

– Eg fann parykken hans på eit lager på NRK. Skjegget er det same som Pål Sverre Hagen brukte i «Kon-Tiki». Vi har veldig avgrensa tilgang til ting her i Noreg, så vi må berre finne løysingar, seier Asta og ler.

Frå bokstavar til levande ansikt

I barndomen drøymde Asta om å bli biletkunstnar. Men då ho vart eldre, fann ho ut at kunsten også kunne omfatte levande ansikt.

Då ho flytta til Noreg i 2010, hadde ho ein bachelor i «make up-design» frå Dramatiske Institutet i Stockholm i bagasjen. I tillegg til mange års erfaring som maskør innan film, TV, reklame og teater i Reykjavík.

Etter nokre år fekk ho også med seg venninna si frå Reykjavík, den greske maskøren Dimitra Drakopoulou. Saman har dei starta «Makeup design studio» i Oslo.

Studioet står bak sminkekosten på mange av dei største produksjonane i Noreg dei siste ti åra: «Kon-Tiki», «Bølgen», «Den 12. mann», «Beforeigners» og «Vikingane», for å nemne nokre.

– Veldig få personar har nokon som helst aning om kor mykje arbeid som ligg bak produksjonane. Sjølv dei med berre litt sminke, forklarar Asta.

Ho legg merke til at folk ofte blir svært begeistra når ho sminkar eit sår eller ein skade. Sjølv om dei «usynlege» jobbane ofte er mykje vanskelegare.

– Sår og skadar er eigentleg ganske enkelt. Det er fascinerande at folk brukar det som døme til å seie kor dyktig eg er. Medan dei ikkje ser den fine rollefiguren eg lagar med tenner og parykk, fordi det ser ut som eit vanleg menneske.

Den kreative prosessen bak ein rollefigur begynner alltid med eit manus. Asta les nøye gjennom fleire gongar, og begynner å tenkje på korleis rollefigurane kan sjå ut. Så begynner ho å lage kollasjar med ulike idear som ho sender til regissøren.

Maskøren nyttar eit kvart høve til å gå utanfor boksen når ho designar roller. «Vikingane» var inkje unntak. Serien er full av små detaljar som viser at Asta har leika seg på jobb.

Det finst som regel ein tanke bak kvar minste detalj. Men ikkje alltid. Av og til er designet berre eit resultat av at Asta har vore i tøysete humør. Rollefiguren «Vidkun den svikefulle», spelt av Jan Sælid, frå siste sesong er eit godt døme på dette.

– Han er som tatt ut av klosterfilmen «The name of the rose» med Sean Connery, eller «Ringaren i Notre Dame». Han er frå ein heilt annan sjanger.

– Men kvifor har han blå lepper?

– Det var berre ein idé som eg fekk. Han har kanskje spist altfor mykje blåbær, eller kanskje skriv han med blekk heile tida, og stikk pennen i munnen? Det spelar inga rolle. Det er berre gøy, seier Asta og ler.

Ein god parykk er kostbar og svært tidkrevjande å lage. Asta vart difor ikkje overbegeistra då ho fekk manuset til sesong 3, og las at ho måtte øydeleggje to parykkar!

Hovudrolla Jarl Varg, spelt av Jon Øigarden, skal nemleg ha langt hår med gryande måne i denne sesongen. Og då er det ikkje anna å gjere enn å klippe eit stort hol i midten av parykken.

Ein annan av skodespelarane skal bli skamklipt. Den parykken måtte dei attpåtil lage heilt frå botnen av.

– Vi måtte ta avstøyping av hovudet i silikon, så måtte vi punche inn alle desse små håra, eit hår om gangen. Og så skal vi berre klippe det vekk, for eit lita scene. Det er heilt crazy, seier Asta.

Under slike utfordringar får ho ofte fleire hjelparar med på laget. I dette tilfellet fekk ho god hjelp av Ingunn Schumann Mosand, som til vanleg jobbar som maskør på Nationaltheatret.

«Vikingane» har blitt eit hjarteprosjekt for Asta. Men denne sesongen skal ho dessverre ikkje bli med ut på opptak. Ho og Dimitra har nemleg blitt hyra på den nye norske HBO-serien «Utmark», som skal spelast inn på bergstaden Røros.

– Det er eit heilt annleis prosjekt. Litt sånn «Fargo»-aktig, med veldig spesielle og sære rollefigurar. Med islandsk regi, Dagur Kári, som er ein av mine favorittar.

Asta må dermed trene opp eit heilt team til å gjere jobben når ho og Dimitra er vekke. Ho viser grundig korleis kvar enkelt skodespelar skal sjå ut, medan dei andre maskørane følgjer nøye med på instruksjonane frå læremeistaren.

Ein av desse er iren Kate Donnelly. Ho møtte Asta på Island, då dei begge jobba som maskørar på «Vikings». No skal ho teste ferdigheitene sine i ein ekte vikinglandsby, på Midgard vikingsenter utanfor Horten.

Frå vikings til vikingar

September 2019, Horten:

Henrik Mestad får på skjegg og parykk på eit hotellrom. Om ein liten time skal han ut og ri hest og gjere andre vikingting framfor kameraet.

Nokre skodespelarar går heilt inn i si eiga verd før dei skal i opptak. Henrik blir derimot heilt oppslukt i arbeidet til maskørane. No følgjer han nøye med på korleis Kate Donnelly omskapar han til å bli høvding Olav.

I ei perfekt verd hadde Henrik fått sin eigen parykk, som var laga berre for han. Men verda er dessverre ikkje så perfekt. Difor må Henrik bidra med nokre av sine eigne grå hårstrå under kanten av parykken.

– Asta har gitt klar beskjed til maskørane når eg har vore på andre produksjonar. «Gjer kva de vil med han, men håra ved tinningane må vi ha akkurat slik!»

Henrik viser stolt fram tinning-håra sine. Dei lange grå håra blandar seg med parykken og gir ein sterkare illusjon om at det lange tjukke vikinghåret faktisk er hans eige.

Maskørar og skodespelarar blir frakta i taxi frå hotellet til Midgard vikingsenter. Henrik skal spele inn ei stor scene: Mange vikingar skal møtast på ei stor mark. Utstyrt med hestar, pil og boge og nidstong (ei stong med hesteskinn som med magisk kraft kan kalle ned ulykker fleire kilometer unna).

Kate står og følgjer nøye med på ein skjerm ved sidan av regissøren. Om ho ser noko som ikkje stemmer med sminka, er ho rask til å springe ut i pausane for å gjere små justeringar. I blant må ho også bidra på heilt andre område enn sminke.

«Vikingane» spelar nemleg inn alle scenene to gongar. Først på norsk for NRK, så på engelsk for Netflix. Om skodespelarane står fast på engelsken, er det ingen språkekspertar som står klare til å hjelpe dei. Då er det fint å ha ein irsk maskør som står og følgjer med på sidelinja.

For korleis omset ein eigentleg uttrykket «rett i pæra» til engelsk? Det er Jon Øigarden, mannen bak rollefiguren «Jarl Varg», som kjem luskande bort til Kate for å spørje.

– Right in the pear? Is that possible to say?

– Yes, I guess you can say that, svarar Kate litt nølande.

Ho er ein erfaren maskør, men har aldri før opplevd at skodespelarane også brukar ho som språkkonsulent.

Kate stortrivst på opptak i Noreg, men etter seks sesongar på HBO-serien «Vikings», var ho eigentleg rimeleg lei av å sminke vikingar. Ho var klar for nye utfordringar.

– Så spurte Asta meg: Kanskje du vil kome og jobbe på vårt vikingshow? Ganske ironisk, for det er jo heilt likt, men samtidig ikkje. Produksjonen er mykje mindre, så eg må pushe meg sjølv meir, og ta fleire sjølvstendige val, forklarar Kate.

– Får du tilbakemeldingar på jobben frå Asta?

– Ja, sjølvsagt. Eg sender ho bilde heile tida. Det er jo ho som er designaren, og eg vil gjerne jobbe med ho igjen. Så eg bryr meg eigentleg ikkje så mykje om kva dei andre seier, så lenge ho er nøgd, seier Kate.

Det herskar liten tvil om at mange ser opp til Astas arbeid i film- og TV-bransjen. Sjølv er ho aller mest stolt av ein jobb ho gjorde for fem år sidan, under tøffe forhold i 30 minusgrader i Troms.

Noregs kaldaste maskør

«Den 12. mann» handlar om den norske motstandsmannen Jan Baalsruds strabasiøse flukt frå tyske soldatar under den andre verdskrigen.

Asta førebudde seg til filmen med å besøke legar og sjukehus. Ho måtte danne seg eit godt bilde av korleis kaldbrann, avmagring og hypotermi faktisk såg ut.

Filmen hadde to opptaksperiodar. Dei begynte med å filme dei siste scenene først i april 2016. Då hadde skodespelaren Thomas Gullestad slanka seg 15 kilo, for å spele den mest nedbrotne og utmagra versjonen av Jan Baalsrud. Så fekk han ti månadar på seg til å gå opp igjen i vekt for resten av filmen.

Asta måtte designe mange ulike fasar for rollefiguren, frå å sjå ganske normal ut til å bli fullstendig nedbroten av hardt vêr og ekstrem kulde.

Under kan de sjå utdrag frå ei presentasjonsbok Asta lagde for Oscar-juryen i 2018, då ho vart vurdert for nominasjon til prisen «Beste sminke».

Scenene vart tatt opp hulter til bulter, så då gjaldt det for Asta å halde tunga rett i munnen, så rollefiguren verken såg betre eller verre ut enn det han skulle vere.

Det passa likevel ganske dårleg når regissør Harald Zwart plutseleg fann ut at han måtte filme fleire scener frå slutten av filmen – etter at Gullestad hadde gått opp igjen 15 kilo!

– Folk sa: «Men det går jo vel ikkje?» Men eg er ikkje så glad i den utsegna. For det er jo klart det går. Det skal berre veldig mykje til, og eg må vere enda meir bevisst på detaljane. Eg fekk også hjelp av fotografen, for å finne dei beste kameravinklane, forklarar Asta.

Då Asta kom til Noreg for ti år sidan, opplevde ho ikkje akkurat at maskøren var den viktigaste rolla på filmsettet. Låge budsjett og lite respekt for faget var det overordna inntrykket. Sminke hadde ikkje ein gong sin eigen kategori under verken Gullruten og Amanda-utdelinga.

– Alle andre land har sminke som eigen pris, men ikkje Noreg!

Asta ristar på hovudet. Den handlekraftige islendingen kunne sjølvsagt ikkje sitje stille i båten sin og sjå på den gjeldande situasjonen. Saman med manusforfattaren Sigrun Norderval gjekk ho i gang med å skrive eit langt brev til Amanda-komiteen.

– Vi fekk med oss alle dei store regissørane i Noreg. Harald Zwart, Erik Poppe, Liv Ullmann ... Og vi skreiv: Dette må fiksast!

Som sagt, så gjort. I 2020 kjem det to nye priskategoriar på Amanda-utdelinga: «Beste maske/sminke» og «Beste kostyme».

Ein Amanda-pris hadde vore stas. Men på sikt har Asta også enda større ambisjonar.

– Eg har fått meg ein agent i Sverige, som tar seg av alle førespurnadar utanfor Noreg. Ho slit litt med å finne dei riktige prosjekta, men seier at det ikkje gjer noko. No har eg nok jobbar i Noreg, og vi satsar på «Oscaren», seier Asta og smiler.

Sjå Vikingane sesong 3 i NRK TV her.

Anbefalt vidare lesing: