Dette et du altfor lite av

– Eg var flinkare til å ete fisk før, seier sjukepleiar Maria Lund Saga.

Ho kjem heim frå butikken med eit tøynett fullt av dagens middag. Søtpotet, eple, granateple, grønkål, fetaost og bacon.

Kor ofte et du kjøt då?

– Bacon er ikkje kjøt, det er jo krydder. Det seier stefaren min, ler ho.

At det sjeldnare er fisk på menyen er også blitt normalen for nordmenn flest.

Frå 2017 til 2023 skulle nordmenn helst ete 20 prosent meir fisk, sjømat, grov korn, grønsaker, frukt og bær, ifølgje dei nasjonale kosthaldsmåla.

Så langt har vi ikkje klart det, og utviklinga går feil veg, viser ein fersk kosthaldsrapport frå Helsedirektoratet.

– Vi er ikkje i nærleiken av dei måla vi sat oss i 2017, seier divisjonsdirektør i Helsedirektoratet, Linda Granlund.

Dette et du altfor lite av

Helsedirektoratet meiner vi et for lite fisk, sjømat, frukt og bær.

Sidan 2015 har forbruket vårt av fisk og sjømat gått ned 13 prosent, medan forbruket av frukt og bær har gått ned med 9 prosent.

Grønsaker er vi heller ikkje så glade i som vi burde vere, sjølv om vi et meir av det enn tidlegare, ifølgje Helsedirektoratet. Mellom 2012 og 2022 har forbruket auka 5 prosent, og i 2022 gjekk det litt ned. Altså er vi langt frå helsedirektoratet sitt mål om ein auke på 20 prosent innan 2023.

Alt i alt har forbruket av grønsaker og grove kornprodukt forandra seg lite.

Det same gjeld kjøtforbruket vårt, som ifølgje Helsedirektoratet framleis er for høgt.

– Vi har snakka om kjøtet i mange år, og at forbruket bør ned. Spesielt raudt kjøt og tilarbeidde kjøtprodukt, fortel Granlund.

Ho skulle gjerne sett til at fleire bytte noko av det raude kjøtet med fisk og sjømat.

For å få folk til å gjere det, må Helsedirektoratet tenke nytt.

Prisen er ein viktig faktor

– Dei fleste av oss veit kva som er sunt og ikkje. Helsedirektoratet må tenke nytt, og vi må gjere det enklare for forbrukarane å ta sunne val i ein hektisk kvardag, seier Granlund.

Granlund meiner eit ledd i dette er å gjere det billigare å ete sunt.

– Vi veit at det som påverkar matinntaket mest er pris og kva som er tilgjengeleg. Om vi reduserer prisen får vi ei endring i forbruket. Det er også Verdas helseorganisasjon (WHO) tydeleg på, seier Granlund.

Helsedirektoratet sine eigne undersøkingar viser at smak og pris er dei to faktorane ein legg mest vekt på når ein handlar mat. I 2023 legg 79 prosent mest vekt på prisen når dei handlar mat i butikkane.

– Det er difor ugunstig at konsumprisindeksen har auka betydeleg meir for fisk enn for kjøt, heiter det i rapporten.

Forskar Annechen Bahr Bugge ved Forbruksforskingsinstituttet ser fleire forklaringar på kvifor me et lite fisk.

– Det er stadig færre som synest at fisk smaker godt. Folk føretrekker kjøt framfor fisk, og tilliten til fisk og sjømat er eit problem, seier Bugge.

Dessutan viser forskinga eit generasjonsskilje, kor folk under 50 år et mykje mindre fisk og sjømat enn dei som er eldre enn 50.

Er kosthaldsråda realistiske?

Matvarene som Saga valde seg kosta til saman 222,- kroner, noko ho tykte var ein grei pris.

– Fy flate, det blei godt. Dette er ein ny fast middag, seier Saga og forsyner seg med porsjon nummer tre.

Ho har vekse opp ein familie som et sunt og et som regel sunt.

Kva er du dårlegast til å få i deg av sunne matvarer?

– Fisk kanskje. Eg kunne nok fått i meg meir fiber òg.

Snart skal Helsedirektoratet utarbeide nye kosthaldsråd.

Spørsmålet er om dei skal sjå til dei nordiske kosthaldsråda for eit sunt og berekraftig kosthald.

Råda oppfordrar til eit hovudsakleg plantebasert kosthald med rikeleg inntak av fisk, avgrensa inntak av kjøt og å unngå prosessert mat.

– Eg trur ikkje det er realistisk å nå dei nordiske kostråda. Særleg viss ein skal prøva redusere kjøtforbruket kraftig, seier Bugge.

Ho meiner vi er nok så konservative når det gjeld matvanar.

– Kjøt har ein viktig posisjon på den norske middagstallerkenen, seier Bugge og legg til at mange nok er einige i Sandra Borch sitt utspel om at ordentlege middagar må innehalda kjøt.

Granlund frå Helsedirektoratet er heller ikkje ueinig i at kosthaldsråda kan vere urealistiske.

– Men så er jobben vår som myndigheiter å formidle råd baserte på den best tilgjengelege kunnskapen, sjølv om det er urealistisk, seier ho.

Maria Lund Saga seier at ho synest det krev ein del planlegging å lage gode rettar med fisk.

– Eg elskar sushi då, men føler ikkje heilt at det tel som fisk, seier ho.

– Tel sushi? I så fall et eg fisk éin gong i veka.