TV-travaren

Året var 1995, og TV-ar over heile landet blei slått på når heimkomne elevar dumpa ned i sofaen. TV 2s ettermiddagsprogram såg slik ut: «Helene og gutta». «Home and Away». «Hverdagsliv».

27 år seinare har mediemarknaden forvandla seg totalt. Internett er her. HBO og Netflix spyr ut kvalitet og trash på løpande band. Likevel er det éin ting som held stand: Den fiktive småbyen Summer Bay.

Korleis tjora «Home and Away» seg fast i mange tusen episodar, langt her mot nord?

Australsk såpe

«Home and Away» er ein australsk såpeserie. I sentrum står Alf Stewart, ein litt streng, men godhjarta fiskar som tar imot fosterbarn. Han blir spelt av Ray Meagher, som held rekorden for lengst fartstid i ein australsk serie med 34 år. «Home and Away» såg nemleg dagens lys allereie i 1988, nokre år før serien kom til Noreg.

For fansen er «Home and Away» hunden som trufast møter deg i døra kvar dag.

Cathrine Aaser Wiborg (39) har sett på «Home and Away» sidan ho var lita, med få opphald.

– Eg synest jo det er ein koseleg serie, å vere floge på veggen i andre sitt liv. Ein føler at ein kjenner karakterane etter så lang tid. Det er mange som seier at serien er kjedeleg og oppbrukt for mange år sidan, men for meg er det ein del av kvardagen, utan å høyrest heilt teit ut, seier ho frå sofaen heime i Kristiansand.

Dei kjenner trykket på kundesenteret til TV 2, dersom det av ein eller annan grunn er pause i sendinga av «Home and Away». Fansen er nemleg svært iherdige.

Då Cathrine gifta seg, var det til opningslåten til «Home and Away». Den originale, altså. «You know we belong together. You and I forever and ever. No matter where you are, you’re my guiding star ...», ei romantisk kvinnestemme og mannsstemme i duett strålte ut av stereoanlegget, medan Cathrine og mannen spankulerte nedover stranda i Kristiansand, sløret flagra, og Cathrine irriterte seg litt over at musikken ikkje var skrudd enda litt høgre opp.

Bortsett frå den litt sterke motvinden frå Skagerrak så var det eit typisk Summer Bay-bryllaup.

– Kva føler du når du sit i sofaen og ser?

– Då slappar eg av. Alt rundt meg forsvinn.

Se hva som skjer

Kvinna som er ansvarleg for at minst éin generasjon nordmenn har vakse opp med serien, heiter Anette With.

I 1994 kom «Home and Away» til Noreg, der han gjekk éin fattig sesong på TV3 – og floppa. Serien passa derimot særs godt inn i strategien til ein annan, ny kanal.

TV 2 var nemleg i ferd med å byggje opp si ettermiddagsflate. Dei ville skape rutinar i kvardagslivet til ein ny generasjon, dessutan hadde dei nyleg oppnådd gode tal med ein annan australsk familieserie, «Hverdagsliv». With var innkjøpar for film og seriar i TV 2. Saman med dåverande innkjøpssjef, John Ranelagh, hadde ho i oppdrag å oppdage den neste suksess-serien.

With hugsar i dag ikkje akkurat augneblinken ho såg «Home and Away» for første gong, men tippar at det første innsalet blei gjort på TV-festivalen i Cannes. Deretter fekk dei ein VHS-kassett i posten. Innhaldet gav meirsmak.

– Grunnen til at vi fall for serien, er at det er sol og sommar, unge menneske, og relasjonar for fleire generasjonar. «Home and Away» appellerte breitt, forklarar With.

Dermed kom serien i 1995 inn i sendeskjemaet til TV 2 klokka 15.50.

Tanken var å lime sjåarane fast til sofaen heile ettermiddagsbolken. «Home and Away» blei ei viktig brikke i den planen. Seinare uttalte innkjøpssjef Ranelagh til boka «Se hva som skjedde – historien om TV 2» at «TV som business handler bare om én ting, og det er romper i stolene og øyne på skjermen».

– Serien gjorde suksess fordi han hamna i ettermiddagsflata. Det var den tidas form for bingewatching, kommenterer With.

Unik posisjon

I dag ser i snitt 50.000 episodane i strøymetenesten til TV 2, etter at nye episodar av serien blei tatt av lineær-TV.

«Home and Away» kan ikkje konkurrere i sjåartal med prime time-produkt som «Exit» og «Kompani Lauritzen», men har ein annan kvalitet. Der «Home and Away» scorar høgre enn nesten ingen andre, er i tid brukt. Med fem episodar i veka, kvar på 21 minutt, over 27 år, blir det ein del.

– Serien har vore kjempeviktig for TV 2, slår Trygve Rønningen fast.

Kanaldirektøren i TV 2 er sjølv ein stayer i bransjen; mange hugsar han som programleiar i «Jeopardy» og «Nå eller aldri» på 1990-talet.

– Posisjonen til «Home and Away» går nesten ikkje an å samanlikne med noko, og det grunngjev eg i volumet, alle åra og episodane. Det er veldig sjeldan at du ser dette i TV-bransjen, seier han.

Rønningen meiner serien har overlevd fordi han heile tida har utvikla seg. Ser ein på lista over tema som «Home and Away» har vore innom, blir det tydeleg.

Den radikale sjangeren

Serieskapar Alan Bateman fekk ideen til «Home and Away» på ferie i ein småby. Der kom han i snakk med lokale innbyggjarar som var opprørte over etableringa av ein fosterheim. Dei var redde for at bråkete problembarn frå storbyen skulle øydeleggje idyllen.

Sidan oppstarten har serien pløgd seg gjennom eit hopetal kontroversielle samfunnsproblem:

At ein såpeserie er tidleg ute med å ta opp betente tema, er slett ikkje så uvanleg som ein skulle tru, ifølgje TV-forskar Gry Cecilie Rustad ved Høgskolen i Innlandet.

– Såpeseriane kan gjere dette fordi dei hovudsakleg har kvinneleg publikum, og kvinner har tradisjonelt sett vore meir liberale i politiske spørsmål enn kva menn er. Slik sett er såpeserien ein meir radikal sjanger enn for eksempel krimserien.

Likevel får seriar som «Home and Away» lite ære i media. Dei lever vidare i skuggen av den siste kredserien på HBO eller NRK. Det synest Gry Cecilie Rustad er påfallande og interessant.

– Såpeoperaen har vore heilt essensiell for korleis ein ser TV, og for forteljarmåten i TV-seriar, samtidig som han er radikal politisk og sosialt. Likevel er det den mest utskjelte og nedvurderte sjangeren vi har, og det er fordi det er kvinner som ser på, hevdar forskaren.

74 prosent av sjåarane av den nyaste sesongen er kvinner, med ein snittalder på 41 år.

Suksessformelen

Trass lite merksemd i media: Der seriar som «Friends», «Ally McBeal» og «Beverly Hills 90210» har kasta inn handkleet, er «Home and Away» inne i sin 34. sesong.

Serien har eit spesielt fortrinn.

TV-forskar Rustad forklarar at ein serie bør vere forsiktig med å skifte ut for mange karakterar, eller flytte stad. Fortrinnet til «Home and Away» er at det på mange måtar er sjølve Summer Bay, småbyen, som spelar hovudrolla.

Der det ville vore heilt utenkjeleg å byte ut ein av dei seks hovudrollene i «Friends», er den australske såpa rigga for utskifting. Så lenge Summer Bay består, kan folk kome og gå; eit grep godt tilpassa svoltne skodespelar-spirer.

Ifølgje filmdatabasen IMDB har det berre gått éin fattig sesong (1994) utan at minst éin karakter har døydd. Vanlegvis kjem det eit oppsamlingsheat ved slutten av kvar sesong, eit drap her, ei flyulukke der, når skodespelarar skal vidare i karrierane sine.

Det finst likevel eitt unntak. Kanskje har serien kunne gjort nettopp dette fordi éin viktig nøkkelspelar heile tida har vore til stades?

Kor lenge kan «Home and Away» stay closer each day?

Alf Stewart, eller Ray Meagher, som skodespelaren bak eigentleg heiter, er limet i Summer Bay. Han er den einaste som har halde ut i 34 år.

Kan det rett og slett vere slik at skjebnen til «Home and Away» ligg i hans hender?

For nokre år sidan sette fansen kaffien i halsen då Meagher var nære ved å gi seg. Han har, trass alt, rukke å bli 77 år.

– Då blei eg litt panisk inni meg, seier Cathrine Aaser Wiborg.

At Meagher har nådd pensjonsalder, er ikkje det einaste varselteiknet.

TV-forskar Gry Cecilie Rustad trur at dagsåper som «Home and Away» kan kome til å slite med å finne nytt publikum i framtida. Der ein før kunne bli hekta på ein serie ved at han rett og slett gjekk på TV når du skrudde på, må du i dag gjere ein innsats sjølv for å finne fram til han.

– Det skal litt til for at du set deg ned og byrjar å sjå på ein såpeopera i sitt 35. år på TV 2 Play, seier ho.

Dessutan har såpeoperaen som sjanger fått konkurranse, både frå kredseriar som faktisk stel såpeoperaens form (Tenk deg om. Er ikkje familiedramaet «Succession» eigentleg berre ein slags versjon av «Dallas»?), og frå realityseriar og sosiale medium, der ein kan følgje liv og intrigar i realtid.

Enn så lenge reddar Alf Stewart dagen. Skodespelar Ray Meagher ombestemte seg, han er framleis med. Slik kan fansen kose seg med at i ei uomskifteleg verd, der er alt ved det vante i Summer Bay.

Bortsett frå ei kidnapping og ein uoppklara kriminalsak.

Du veit, det vanlege småbylivet.

PS: Trygve Rønningen vil ikkje avsløre kor lang kontrakt TV 2 har med serien, men seier det på ingen måte er fare for at han forsvinn.

Bakgrunnskjelder: «Se hva som skjedde – historien om TV 2» av Bjørn Eckblad og Gøran Skalmo, Kantars TVOV-lister over sjåartal, IMDB og Daily Mail.

Anbefalt vidare lesing: