Her vil dei lage utkikksrampe: – Kva blir det neste? Rekkverk på Preikestolen?

Hopp til innhold

Halvannan times gonge frå garden Hjelle inst i Sognefjorden, styrtar Nord-Europas høgste uregulerte foss 275 meter rett ned.

Vettisfossen, som han heiter, vart freda ved kongeleg resolusjon i 1924: «(...) mot ødelæggelse eller beskadigelse eller forandringar», heitte det.

Ved denne fossen vil Nasjonalparkstyret no byggje ny utsiktsrampe. NRK presiserer: Det finst i dag ein rampe i tre på same stad (sjå bilete lengre ned).

«Ideelt ville ein lagt til rette for at ein kunne sjå heile foten av fossen frå utsiktspunktet, men det let seg ikkje gjere utan at inngrepet i landskapsvernområdet blir for stort», skriv dei i eit brev med Statsforvaltaren i Vestland på kopi.

Utladalen har vern gjennom naturmangfaldlova, som gjer at alle inngrep er underlagt strenge vurderingar.

Nasjonalparkforvaltar for Jotunheimen, Eldrid Nedrelo, seier til NRK at plattforma skal vere «so minimalistisk som mogleg».

– Ho skal ikkje konkurrere med naturverdiane. Fossen er den store attraksjonen i seg sjølv, seier ho.

Det er framleis tidleg i prosessen, og for tidleg å seie om nasjonalparkstyret får viljen sin.

Saka skal opp til høyring i Årdal kommune.

Jakta på det perfekte biletet

Fotturistar som tek sjansar under fotograferinga, er ein del av argumentasjonen for rampa:

«Ei utsiktsplattform som går ut over kanten kan hindre at folk går på utsida av gjerdet for å få beste biletet av fossen», står det i brevet.

Ved Vøringsfossen i Eidfjord har jakta på det perfekte biletet ført til at turistar har styrta i døden.

Dagleg leiar i selskapet som skal teikne plattforma, Alf Selnesaunet, seier utsiktspunktet skal vere taktfullt og vil leie gangtrafikken til faste stiar.

– Då kan nedtrakka planteliv etablere seg på ny, seier han.

Men også rampe-konstruksjonar set spor etter seg, og ikkje alle meiner det er verdt å veksle inn urørt natur i tilrettelegging og større tryggleik.

– Eit overgrep, sa SVs Arne Nævra, då gangbrua over Vøringsfossen stod klar.

Eventyrar og forfattar Stein P. Aasheim kalla den same brua «ei valdtekt av ein av Noregs flottaste naturattraksjonar».

– Symbol på «disneyifiseringen» av norsk natur

Arkitektskribent Gaute Brochmann kvitterte med at det er «ingen fuglar, pattedyr, insekt eller planter som synest brua er eit stort problem».

– Det er altså ikkje naturen, men natursynet til Stein P. Aasheim som er utsett for eit overgrep av denne florlette brukonstruksjonen, skreiv han i Morgenbladet.

Det same gjeld for Vettisfossen, seier Andre Horgen ved Institutt for friluftsliv, idrett og kroppsøving i Bø.

– Personleg blir eg ikkje nemneverdig provosert av dette, seier han.

Men det blir professor i økologi ved Universitetet i Bergen, Vigdis Vandvik.

– Kva blir det neste? Rekkverk på Preikestolen? spør ho.

Ho kallar plattforma ved Vettisfossen eit symbol på «disneyifiseringa» av norsk natur.

– For meg er disse tilretteleggingane monument over manglande respekt for naturen og dens behov. Det er tragisk, for vi burde vite betre.

Dag Olav Hessen har skrive bøkene Verden på vippepunktet og Landskap i endring.

– Eit så spektakulært naturområde må få tale for seg sjølv, utan tilrettelegging, seier han.

Ulike syn på tilrettelegging i naturen – dette seier ekspertane

Christian Steel

Generalsekretær i miljøorganisasjonen Sabima

– Den største trusselen mot natur er nedbygging. Då blir det absurd å skulle bygge midt i den mest spektakulære, ville og verdifulle naturen vi har. Vettisfossen er Nord-Europas høgste uregulerte foss! Det er viktig at folk får mogelegheit for å oppleve natur, og nokre stader kan kanalisering vere gunstig for å unngå for hard belastning på sårbare område. Men trendane med plattformer og bruer meiner eg er negativt og naturskadeleg, sjølv om det høyrest noko betre ut med ein diskret plattform enn brumonsteret ved Vøringsfossen.

– I tillegg øydelegg slike konstruksjonar for å få ein meir vill og «ekte» oppleving av natur. Eg hugsar at ein del av opplevinga av Vettisfossen var at ein måtte gå på sine bein, for so å verte påskjøna med det fantastiske synet. Å skulle stå på ein plattform som om ein er på Ekebergrestauranten blir heilt kollisjon i hovudet mitt.

Vigdis Vandvik

Professor, medlem i Det norske vitskapsakademi og senterleiar for Bioceed ved Universitetet i Bergen (UiB)

– Det er jo ein del av ein trend, dette, med denne tilrettelegginga eller disneyfiseringa om du vil, av naturen. Eg meiner at dette er ugreitt av fleire grunner.

– For det første er det jo nye naturinngrep, og det i svært ikoniske landskap. Det gjer noko med landskapet i seg sjølv, men og noko med vårt syn på naturen og disse attraksjonane.

– For det andre: Plutseleg er det berre sjølve fossefallet, og det å kunne sjå på det trygt og uhindra frå topp til botn, som er målet. Da er det ikkje lenger ein del av eit naturleg og heilskapleg landskap. Vidare skaper det forventningar om at naturen skal vere tilrettelagt, sikra, tillaga for våre behov. Og at eit «skånsamt» inngrep er ein pris verd å betale.

– Det vi treng er å ha større respekt, gje meir plass og rom til naturens behov. Og når den er upassande for oss. Det gjeld i det små, ved turistattraksjonane, men ikkje minst i det store, når vi bygger ned natur for vindmøller, vegar, hyttefelt. For meg er disse tilretteleggingane monument over «bit for bit»-nedbygginga og vår manglande respekt for naturen og dens behov. Det er nemleg vår tids hovudsatsing. Det er tragisk, for vi burde vite betre.

Kai A. Olsen

Professor i informatikk ved Høgskolen i Molde, Universitetet i Bergen og Oslo Met

– Tilrettelegging i naturen møter nesten alltid motstand. Men ser vi tilbake må dei fleste «inngrep» sjåast på som vellykka. I mange tilfelle er det inngrepet som har skapt attraksjonen. Det er for eksempel mange bratte fjelldalar rundt Åndalsnes, men det er Isterdalen med Trollstigen som trekker folk. Øyene ved Atlanterhavet har vore der i alle år. Det som gjorde dei kjent var vegen. Kva ville Bergen vore utan Fløybanen? Eg regner med at gondolen på Åndalsnes snart får same betydning.

– Inngrepa møter ofte motstand. Når det blir hevda at ein rent prinsipielt skal si nei til alle inngrep i naturen, så lurer eg på kvifor det er ingen som vil fjerne Trollstigveien. Det skulle vere ein enkel sak i dag. Interessant nok møter det også motstand når Statskraft vil fjerne trappene i Glomfjord. Min erfaring er at motstanden forstummar etter som tida går.

Andre Horgan

Førstelektor ved friluftslivsstudia ved USN, Bø i Telemark

– Det å legge til rette for at fleire kan nå nokre av våre mest ikoniske naturfenomen, på ein sikker måte, burde ikkje vere så kontroversielt. Naturen har i seg sjølv uansett ingen behov. Skulle vi la vere å legge til rette, måtte det vere av omsyn til framtidige generasjonar menneske og deira behov. Naturen bryr seg ikkje.

Carlo Aall

Professor II i berekraftig utvikling ved Høgskulen på Vestlandet

– Om tilrettelegginga er på same «diskresjonsnivå», og formålet med tiltaket faktisk er tryggleik og ikkje å tilføre området eit nytt tilleggsmoment, så kan det vel eigentleg bli betre, nærmast som ei opprydding. Og sidan nasjonalparkforvaltninga har full styring med prosjektet trur eg dette blir bra.

– Om det er rett å tilføre naturen «kultur» i form av utsiktstårn og så vidare, som ved Vøringsfossen, er ein viktig diskusjon. Men det verkar som om dette prosjektet i Vettisfossen fell utanom.

Truls Gulowsen

Leiar i Noregs Naturvernforbund

– Det høyrest ut som om tilretteleggarane har lært av fiaskoen ved Vøringsfossen, og det er bra.

Vi ser ikkje noko prinsipielt gale i å legge til rette skånsamt ved mykje besøkte, farlege og lett tilgjengelege naturattraksjonar, men anlegget ved Vøringsfossen vart som eit sirkus.

Dag Olav Hessen

Professor i biologi ved Universitetet i Oslo

– Eit så spektakulært naturområde må få tale for seg sjølv, utan tilrettelegging av denne typen som blir eit inngrep i både naturen og opplevinga av den.

Jørg Arne Jørgensen

Kommentator i Stavanger Aftenblad, lektor og religionshistorikar

– Det urørte preget i norsk natur er ein stor verdi vi må ta vare på. Inngrepsfri natur blir ein stadig sjeldnare ressurs, også internasjonalt. Men presset aukar kraftig. Vi må huske at naturinngrep kan ikkje gjerast om, vi kan ikkje lage urørt natur etter at inngrepa er gjort.

– Lært av fiaskoen ved Vøringsfossen

Då konstruksjonen «Utsikten» på Gaularfjellet vart opna i 2016, kalla Miljøvernforbundet det «ein invasjon av verdas flottaste landskap».

Ved marmorslottet i Rana i Nordland har besøkstala sett forholdet mellom menneske og natur på prøve. I eit forsøk på å redusere slitasjen har nasjonalparken bede turistane om å gå berrbeint.

Også sherpatrappene har vore kontroversielle.

– Det er ikkje ein menneskerett å komme seg på alle toppane i Noreg, sa tindevegleder Sigurd Felde til NRK i fjor sommar.

Christian Steel er generalsekretær i miljøorganisasjonen Sabima.

– Trenden med plattformer og bruer er naturskadeleg, sjølv om det høyrest betre ut med ein diskré plattform enn brumonsteret ved Vøringsfossen, seier han.

Også Noregs Naturvernforbund, Truls Gulowsen, meiner plattforma ved Vettisfossen stiller i ein annan kategori enn «brumonsteret» i Hardanger:

– Det høyrest ut som om tilretteleggarane har lært av fiaskoen ved Vøringsfossen, og det er bra. Vi ser ikkje noko prinsipielt gale i å legge til rette skånsamt ved mykje besøkte, farlege og lett tilgjengelege naturattraksjonar, men anlegget ved Vøringsfossen vart som eit sirkus.