El-køyretøy på full fart inn på kenyanske vegar

Med to fullada batteri og knall oransje hjelm og vest, er Brian Otunga klar for ein ny arbeidsdag.

Han rullar nesten lydlaust rundt på dei bråkete Nairobi-vegane med sin nye utsleppsfrie motorsykkel. Jobben gjev han ei lita inntekt, slik at han kan forsørgje sine to små barn.

– Bensinprisane auka nesten dagleg. Så eg måtte finne ei betre løysing, seier Otunga til NRK.

Han var ein av dei første til å prøva ut elektrisk motorsykkel i den afrikanske storbyen Nairobi med over 5 millionar innbyggjarar.

Og mange er i ferd med å følgja i hjulsporet hans. Høge drivstoffprisar og klimadebatt fører til endring.

– Folk vel dette no. Dei vil spara både pengar og miljøet, seier Brian.

Grøn kenyansk energimiks

Brian får dei fleste oppdraga via mobilen. Den dagen NRK er med, startar arbeidsdagen med å frakte ei pappeske frå den eine til den andre sida av den svært trafikkerte byen.

– Det er ein lang tur, seier Brian, som har nok straum på tanken, sjølv om batteriet ikkje er heilt fullada etter ei natt med litt straumstans.

Det er slike som han som får byen til å gå rundt. I Aust-Afrika heiter dei boda-boda-sjåførar, og dei finst over heile kontinentet.

Og i by etter by vert det starta opp firma som satsar på elektriske motorsyklar.

I Kenya er det ekstra gunstig fordi landet i stor grad får elektrisiteten frå grøne energikjelder, og særskild geotermisk kraft.

Samtidig som Kenya er eit av fleire afrikanske land som vert treft av dødeleg ekstremvêr, så luktar trafikken i hovudstaden Nairobi som Oslo på 90-talet. Tunge eksosskyer ligg i bybiletet, og det er ein lang veg å gå for å få ned utslepp frå køyretøya.

Skattelette for å byta ut eksoskøyretøy

Men styresmaktene vil gjera noko med både den lokale luftforureininga og klimagassutsleppa. Mesteparten av klimautsleppa i verda kjem frå fossilt brensel, og utsleppa aukar framleis.

Politikarane i Kenya har nyleg gitt økonomiske gulrøter i form av skattelette og subsidiar til dei som bidreg til å byta ut eksos med elektrisitet.

Samtidig som skattane for å eige og køyre bil har gått opp, så har subsidiar for elektriske køyretøy begynt å bli introdusert. Ikkje heilt ulikt slik det er i Noreg.

• Forbrukaravgifta er halvert frå 20 til 10 prosent for kjøp av elektriske køyretøy.
• Styresmaktene har eit pilotprogram saman med FNs miljøprogram, UNEP, der målet er å identifisere og løyse problem som hindrar full utrulling av el-køyretøy.
• Alle som monterer køyretøya lokalt unngår ein importskatt på 25 prosent. Med andre ord lønar det seg å produsere flest mogleg delar lokalt, og sette saman køyretøya i Kenya.
• Det blir gitt subsidiar til el-motorsykkelbedrifter som bygger ladestasjonar, slik at straumen er billigare om ein ladar ved eit ladepunkt enn heime.

Målet er at 5 prosent av alle nye køyretøy som blir registrert i Kenya er elektriske innan 2025, samtidig som det blir skapt nye arbeidsplassar og næringar lokalt i landet.

Svensk gründerbedrift

Ei av bedriftene som har satsa på å produsere mest mogleg lokalt er Roam, starta opp av svenskar, men med ein stor andel lokalt tilsette.

Bedrifta er godt i gang med produksjon av slike motorsyklar som Brian bruker. Nokre av sykkeldelane blir importert frå India, men bedrifta forsøker å lage ei stadig meir lokal næringskjede.

I eit stort fabrikklokale, ikkje så langt frå Nairobis internasjonale flyplass, monterer Roam sykkel etter sykkel på eit slags produksjonsband.

Den offisielle opninga av fabrikken var det president William Ruto som stod for i juli i år.

– Fabrikken er eit utstillingsvindauge som viser Kenyas moglegheit til å bli leiande i fornybare transportløysingar i Afrika, sa Ruto til Business Daily.

Ambisiøse mål

Regjeringa ønskjer å få til eit elektrisk transportsystem med infrastruktur og ladestasjonar i alle byar og langs dei mest trafikkerte hovudvegane, ifølgje regjeringa.

Men president Ruto har endå meir ambisiøse mål om å slutta heilt å bruka fossil brensel og berre basera seg på fornybare kjelder i løpet av få år:

– Eg forpliktar meg til at Kenya innan 2030 skal vera 100 prosent grøn, sa Ruto i eit intervju med CNN under FNs klimatoppmøte i Dubai.

Det har vore ei kraftig auke internasjonalt i satsing på fornybar energi dei siste åra.

På klimatoppmøtet i Dubai, vart det semje om at satsinga på fornybar energi skal tredoblast innan 2030 - noko som er i tråd med anbefaling frå det internasjonale energibyrået, IEA.

Selskapet Roam ser på seg sjølv som ein del av løysinga for å få ned klimautsleppa i det afrikanske landet.

– Kenya opplever ekstremvêr som til dømes flaumar som kjem av bruk av fossile brensel, seier Joan Igamba som er kommunikasjonsrådgjevar i Roam.

Roam er også ei av fleire bedrifter som nyleg har lansert ein el-buss som er tenkt ut i trafikk. Optimismen er stor.

– Eg er sikker på at innan ti år er minst halvparten av offentleg transport reinare og alle nye køyretøy vil vera elektriske, seier bussansvarleg i Roam, Denis Wakaba.

Tener meir med elmotorsykkel

Det er ingen enkel jobb å vera motorsykkeltaxi i Nairobi. Dagsløna er ikkje så stor, men Brian tener meir enn han gjorde med bensinsykkelen.

– Før måtte eg bruka rundt 50 kroner på bensin på ein travel dag. Med den elektriske motorsykkelen bruker eg omtrent 15 kroner, seier Brian.

Slikt betyr mykje når dagsinntekta hans stort sett ligg mellom 150 og 200 norske kroner.

Ei utfordring for å få fleire el-køyretøy på vegane er lademoglegheitene, og spesielt utanfor storbyane.

Det kenyanske straumnettet kan vere ustabilt, og det er eit underskot på straum. Difor vil det vere vanskeleg å få andelen el-køyretøy til å vekse raskt, men det eksisterer fleire planar for å utbetre straumnettet.

Diesel og bensin er framleis det som held hjula i gang på afrikanske vegar. Men i storby etter storby tek stadig fleire elektriske køyretøy plass i gatene.

– Elektriske køyretøy er framtida, og folk bør satsa på det, seier Wakaba.

Brian er godt fornøgd med sin nye motorsykkel. Ikkje berre av økonomiske grunner:

– Det er ingen utslepp frå denne motorsykkelen. Og det er heller ingen lydforureining. Så det er bra, seier Brian.