Gullvinnaren som fekk OL-tur etter hjelp frå Kongen

Men Håkon Brusveen er kanskje kjend for endå fleire som radiorøysta frå ute i løypa. I fleire tiår blei han rikskjendis og radiolegende Bjørge Lilleliens makker når store langrenn skulle overførast i radio – Norges første ekspertkommentator.

• Skilegenden Håkon Brusveen er død

Beskjeden frå Kongen

Brusveen skulle vere heimeverande reserve under OL i Squaw Valley. Det var iallfall resultatet av det formelle uttaket. Men i nokre renn like før avreise leverte Brusveen svært gode resultat, og det blei «folkekrav» at han skulle få vere med.

Aftenpostens journalist Sverre Fodstad tok saka heilt til topps, det vil seie til Slottet. Der fekk han svar frå den svært sportsinteresserte Kong Olav personleg:

«Jeg ser gjerne at Brusveen blir med til Squaw Valley».

Ein slik beskjed kunne ikkje uttakingskomiteen kome forbi. Brusveen blei ettersend til OL-byen i California.

Der blei han utteken på 15 km-laget, etter at tremila tidlegare under OL ikkje blei nokon norsk suksess.

OL-gull: – Det var morosamt

Og det var der han overraska alle. Favorittane Sixten Jernberg og Veikko Hakulinen blei slått med tre og sju og eit halvt sekund.

– Det var hardt, veit du, men je syntes det gikk lett, gut, i motbakkom, sa gullvinnaren i sigersintervjuet etterpå.

– Det var fælt å sitje i garderoben og vente på dei andre. Men då det var klart, kom n'Hallgeir inn og tok rundt meg, sa Brusveen.

Som meister var han sjølvskriven på stafettlaget nokre dagar seinare. Det gav sølvmedalje, men var ein nedtur likevel.

Sølvet var nederlag

Harald Grønningen, Hallgeir Brenden og Einar Østby leverte sterke etappar, og Brusveen fekk klappet på skuldra med 20 sekunds leiing på finske Hakulinen då han la ut på siste etappe.

Men finnen åt seg innpå. Det blei spurtoppgjer, og Hakulinen var den sterkaste. Finland vann med åtte tidels sekund.

Brusveens OL-resultat gav han Morgenbladets gullmedalje for årets største idrettsbragd. To år tidlegare hadde han også fått Holmenkollmedaljen.

– Måtte ha tilknyting til skogsarbeid for å bli god

Brusveen var fødd med astma og pusteproblem. I biografien sin fortel han om at han mest av alt i verda ville bli langrennsløpar, og korleis astmaen stod i vegen.

Han vaks opp på eit småbruk, og planla å bli både gartnar og snekkar.

Men i tredje klasse i skulen heime på Vingrom prøvde han seg likevel i eit skuleskirenn, på ski han hadde lånt av systera. Han kjempa seg gjennom og fall heilt saman då han gjekk over målstreken. Men han hadde vunne.

Den eigenskapen bygde han karrieren på vidare.

– På den tida måtte du ha tilknyting til skogsarbeid for å bli god langrennsløpar. Vi gjorde nesten litt narr av byfolk som ville prøve seg, fortalde Brusveen etter at karrieren var over.

Blei skiskyttar

Utover på 50-talet var han i verdseliten, men utan å nå heilt til topps internasjonalt. Hans beste distanse var 15 kilometer. Eller sprinten, som løparane på den tid kalla det.

Han tok fem individuelle NM-gull på 15 og 30 kilometer, og eit stafettgull med Vingrom.

Samstundes hadde han småbruket heime på Vingrom å ta omsyn til. Då han vart teken ut i troppen til Lahti i 1951, hadde han ikkje tid.

– Eg hadde 100 kubikkmeter tømmer som måtte til gards, forklarte han i biografien 3-2-1-gå.

Han blei teken ut i troppen til OL i Oslo i 1952, men utan å få starte. Fire år etterpå var han også OL-deltakar, med heiderleg femteplass på 15 kilometer og fjerdeplass i stafetten.

Han deltok også i VM både i 1954 og 1958, men utan suksess. Han sleit med å vinne renn, men tok andre- og tredjeplassar i fleng i Holmenkollen og Lahti.

I 1958 fekk han Holmenkollmedaljen, og i gullåret 1960 Morgenbladets gullmedalje.

Etter OL i Squaw Valley bestemte han seg for å skifte til den nye idretten skiskyting. Der hadde han også framgang, og var nær ved å kvalifisere seg til OL i Innsbruck i 1964.

Privat dreiv han småbruket heime på Vingrom i starten av karrieren. Etter kvart opna han også sportsforretning på Lillehammer, som blei hovudjobben hans.

Norges første ekspertkommentator

Men han skulle bli heile Norges Håkon gjennom Radiosporten. Han gjorde sitt første intervju på radioen i 1963, og det skulle bli stadig fleire.

– Då eg fekk spørsmål om det, trudde eg det var ein spøk, sa Brusveen.

Han meinte han ikkje hadde utdanning nok til ei slik rolle. Hans breie dialekt, eit godt stykke unna normalisert nynorsk eller bokmål, gjorde det også usikkert. Dialektbruk i nasjonal radio var på den tid langt frå akseptert.

Men etter ein ekstrarunde med overtaling, sa han ja. Under Holmenkollrenna i 1963 var n’Håkon på plass ute i løypene.

Saman med den legendariske radioreporteren Bjørge Lillelien innførte Brusveen noko nytt i radiooverføringane. Brusveen hadde med seg sendeutstyr ut i løypa, og der stod han og kommenterte.

Han blei ein kombinert ekspert og «on site-kommentator» som på si breie Vingrom-dialekt fortalde kva som skjedde der ute. Ofte var han tidleg ute og sjekka føret, og kunne lenge før dei fleste andre slå fast kva smurning som kom til å passe best.

– Det er litt rart å vere her utan å vere aktiv, sa han i eit NRK-intervju under OL i Innsbruck i 1964. Dei føregåande tre hadde han vore med i troppen. No kommenterte han dei andre for radio.

Ridderrennet

Med ekspertblikk kunne han fortelje om utøvarens glid, om han såg trøytt ut, og om passeringstider ute i løypa. Gjerne i humørfylte dialogar med Bjørge Lillelien som sat i kommentatorboksen i målområdet. Dei to blei eit svært populært radarpar.

Derfor blei Brusveen ein av dei store radiokjendisane. Ikkje minst fordi han med sitt trekkspel og gode humør også ofte deltok i underhaldningsprogram på TV, som var eit nytt medium i Norge på 60-talet. Og fordi det fanst berre ein radiokanal.

Lillelien døydde i 1987, men Brusveen heldt fram i ti år til.

Håkon Brusveen var også involvert i oppbygginga av Ridderrennet for blinde og svaksynte, der Erling Stordahl var initiativtakar. Alt i 1962 var Brusveen instruktør.

Norges Olympiske Museum opna ei Brusveen-utstilling på hans 90-årsdag i 2017 – «Håkon Brusveen, olympisk mester og radolegende».