La igjen hijaben på Cubus

Mona Ibrahim kom til Bergen ein sommardag i 2008. Ho var 16 år, og hadde budd som somalisk flyktning i Etiopia heile livet. No hadde ho og resten av familien endeleg fått lov til å flytte etter faren som hadde flykta til Noreg nokre år tidlegare.

– Eg hadde store forventingar, og trudde alt skulle vere lett. Endeleg skulle livet begynne, og her skulle vi bu for alltid, seier Mona Ibrahim.

Eg møter den unge kvinna frå Somalia ein regnfull haustdag på ein kafé i Bergen sentrum. Det har gått åtte år sidan Mona først sette sine føter på norsk landjord, men det lova landet stod ikkje heilt til forventingane.

– Folk forventa at eg skulle lære meg norsk med ein gong, men det gjekk ikkje. Skulen var vanskeleg og eg følte meg dum. Eg vurderte å droppe ut fleire gongar.

Pausen frå kvardagen

Etter to månadar i Noreg vart Mona invitert med på konsert gjennom språkskulen ho gjekk på. Konserten var med Fargespill, eit kunstprosjekt med barn og unge frå ulike etniske bakgrunnar som er sett saman med profesjonelle musikarar.

– Eg tenkte at dette var noko for meg, for eg hadde ingen andre aktivitetar å drive på med. I Fargespill hadde mange kome til Noreg samtidig som meg. Det var flyktningar som hadde flytta rundt heile livet. På øvingane var alt berre glede og morosamt. Fargespill vart pausen frå kvardagen, seier Mona.

– Hadde du interesse for musikk før du begynte?

– Ja, eg vaks opp i ein familie der musikk og dans hadde stor plass. Somalia har ein rik nomadekultur som består av song, dans og joik.

Mona begynte på Fargespill, og det store musikalske talentet hennar slo ut i full blom. Men heime var ikkje stemninga like god.

• Sjå: Dokumentar og konsert med Fargespill og KORK.

– Song er ikkje noko for jenter

– Då vi kom til Noreg vart foreldra mine plutseleg strengare enn kva dei var før, spesielt mor. Ho var opptatt av at vi skulle ta vare på religionen og kulturen vår, og var redd for at eg skulle bli kristen. Plutseleg laga dei mange reglar som eg måtte følgje, seier Mona.

– Kva type reglar?

– Eg måtte dekke til kroppen min og gå med hijab. Det måtte eg aldri før eg kom til Noreg. Eg kunne heller ikkje bli med på Fargespill, fordi song ikkje var noko for jenter.

Sjølv om foreldra nekta Mona å bli med på Fargespill, sneik ho seg ofte ut på kveldane for å bli med på øving.

– Første gongen eg skulle bli med på konsert spurde eg ein av leiarane om eg kunne få lov til å synge utan å ha på meg hijaben. Då svarte leiaren: «Mona, gjer akkurat sånn som du vil. Du er fri her!»

– Då tok eg den av i ein halv time, og eg kjente at Fargespill var ein stad der eg kunne vere akkurat sånn som eg ville. Men det var veldig skummelt, og eg var redd for at nokon skulle sjå meg og fortelje foreldra mine, seier Mona.

La igjen hijaben på Cubus

Etter ei stund på kafeen ønskjer Mona å ta meg med til Cubus. Ikkje for å handle klede, men for å vise meg staden som for sju år sidan skulle kome til å snu livet hennar fullstendig på hovudet.

– Foreldra mine ville at eg skulle likne på ei ekte somalisk kvinne, men eg likte ikkje hijaben, og ville berre sjå ut som dei andre på skulen. Etter eit år gjekk det opp for meg at om det ikkje skjer ei forandring no, så skjer det aldri, seier Mona.

Vi har kome fram til butikken der Mona tok med seg sparepengane og kjøpte sine første klede i Noreg, ei bukse, ei t-skjorte og ein genser.

– Eg gjekk inn på prøverommet og tok av meg skjørtet, blusen med lange armar og hijaben. Så tok eg på meg dei nye kleda og lét hijaben ligge igjen i prøverommet.

– Korleis var den kjensla då du gjekk ut av butikken?

– Eg følte meg fri. Men den gode kjensla slutta etter fem minutt. Så grua eg meg på vegen heim til mor og far. Då var eg livredd, fortset Mona.

– Utan meistring går mennesket til grunne

Etter vi har vore innom Cubus tar Mona meg med vidare til øving på Griegakademiet. Der får eg møte musikar, komponist og grunnleggjaren av Fargespill, Ole Hamre.

– Foreldra er ofte veldig skeptisk til Fargespill. Song og dans verkar farleg, og er noko nytt og ukjent. Eigentleg er det ganske forståeleg at dei er engsteleg. Men om vi møter foreldra ansikt til ansikt og fortel dei kva dette er for noko, så får barna ofte lov likevel, seier Hamre.

Sidan oppstarten i 2003 har Fargespill blitt sett opp på scener over heile landet. Ole Hamre har saman med deltakarane i Fargespill spelt konsertar for blant anna kongeparet, Aung San Suu Kyi og prins Charles, og dei har underheldt for hundretusenvis av andre menneske. Det er ikkje vanskeleg å sjå at dette er hjartasaka til Hamre.

– Som flyktning blir du tildelt ei offerrolle av samfunnet. Då tenkjer du berre på det du manglar og ikkje kan. Vi må spørje dei kva dei kan, for utan meistring går mennesket til grunne. Det er Mona eit steikandes godt eksempel på. Ho er eit av dei mest oppegåande menneska eg har treft, og samtidig var ho så langt frå å droppe ut av vidaregåande, fortset Hamre og viser ei ørlita glipe mellom tommelen og peikefingeren.

Mona er allereie i full gang med å øve saman med resten av gruppa til morgondagens konsert. Og rett som det er sprett ho opp av stolen og begynner å danse til dei afrikanske rytmane medan håret flagrar i alle retningar.

– Ingen snakka med meg

Då Mona kom heim frå Cubus den dagen for sju år sidan, ville ikkje mora opne døra for ho. Å ta av seg hijaben vart sett på som eit brot med Islam og alt familien stod for.

– Ho sa at eg ikkje var dottera hennar. Då eg til slutt fekk kome inn var det ingen som snakka med meg, seier Mona.

– Hadde du andre du kunne snakke med?

– Eg hadde mange vener, spesielt frå Somalia. Men dei forsvann same dagen som hijaben forsvann. Dei fekk ikkje lov til å vere ven med meg lenger. Eg vart utstøytt frå heile det somaliske samfunnet. Det var tøft. Eg var 17 år og kjente ikkje så mange, svarar Mona.

– Vurderte du å ta på deg hijaben igjen?

– Ja, fleire gongar berre for å sleppe presset. Men då hadde eg mista respekten. Eg måtte stå for det eg meinte var riktig, og det gjorde eg. Heldigvis.

322 drapstruslar

Forfattar og samfunnsdebattant, Amal Aden, er også frå Somalia, og sjølv om ho aldri har gått med hijab er Mona si historie attkjennande.

– Eg har personleg ikkje opplevd å bli fryst ut, men har blitt fortalt av både vaksne og unge jenter at dei har opplevd utfrysing og mobbing då dei tok av seg hijaben. Fleire tar hijaben på seg igjen fordi presset blir for stort, seier Aden.

I løpet av dei siste ni dagane har Aden opplevd å ta imot 322 drapstruslar, etter kommentaren ho skreiv om integrering i Dagbladet, 20. oktober.

– Det er tungt, og har så klart vore ei stor belastning. Men det er viktig å tru på seg sjølv, fordi Noreg er eit fritt land kor vi faktisk kan frigjere oss. Samtidig blir vi ikkje fri om vi ikkje seier det vi meiner. Tausheit drar ikkje verda framover.

– Har du sjølv vurdert å bruke hijab?

– Eg blir anbefalt å ta den på kvar dag, for at trusselen mot meg kanskje kan bli mindre. Men hijab er så langt frå mi verd. Eg har aldri gått med det, og har heller ingen grunn til å gjere det. Men folk må gjere som dei sjølv vil. Du kan vere muslim og gå både med og utan hijab, seier Aden.

• Les: «322 ganger modigere enn meg»

– Songkulturen dør ut på grunn av Islam

Øvinga på Griegakademiet er ferdig, og musikarane pakkar saman sakene. Mona Ibrahim har blitt ein Fargespill-veteran, og har vore ein del av kunstprosjektet i over åtte år. Og det var hit ho kom medan det storma som verst rundt ho.

– I Fargespill var det ingen som snakka om hijaben. Dei sa berre at eg var fin på håret. Eg vart støtta og akseptert for den eg var. I tillegg var alle interessert i min somaliske joik og dans, seier Mona.

– Kan du snakke med foreldra dine no?

– Ja, det gjekk betre etter eit par år. Men dei forstår ikkje, uansett kor mykje eg forklarar. Den somaliske songkulturen dør ut på grunn av Islam. Vi får ikkje lov til å synge eller danse, og mor seier framleis at eg må slutte på Fargespill. Men eg står på, for å vise at det også kan vere fint, konkluderer Mona og smiler.