Mannen som elskar å repetere

Eg ringer på døra til eit kvitt murhus i Porsgrunn.

Her bur Fredrik Brattberg (44). Han har framleis eit ganske ukjent namn i Noreg, men i utlandet er han ein av våre mest kritikarroste dramatikarar.

Stykka hans er omsett til 20 språk, og blir oppført på scener over heile verda. I Tyskland, Tsjekkia og Frankrike blir han vist på dei største teatera, og stempla som eit geni i riksavisene. Les Echoes omtalar skodespela som «familiedrama av rein magi».

Når folk rosar Brattbergs skodespel, så er det ofte forma som står i fokus. For der dei fleste teaterstykke fortel ei samanhengande historie frå start til slutt, repeterer Fredrik gjerne den same scena igjen og igjen og igjen ...

Døra blir opna.

– Er du redd for hund? spør Fredrik. Han held ein bjeffande brun dachs i den høgre handa.

– Nei da, det går fint, seier eg.

– Gulla er veldig snill, altså. Ho berre bjeffar når ho møter nye menneske, forklarer hundeeigaren.

Fredrik inviterer meg med inn i stova. Han skal til å gi meg ei lita omvising i huset når eg plutseleg kjem på:

– Shit! Eg gløymde brillene i bilen. Kjem straks tilbake.

Ei internasjonal teaterstjerne

Eg ringer på døra til eit kvitt murhus i Porsgrunn.

– Berre kom inn, døra er open!

Eg opnar døra, går inn i huset. Det luktar hund og kaffi. Fredrik stikk hovudet ut frå kjøkkenet med ein kaffikopp i handa.

– Kaffi? spør han.

– Ja takk, svarar eg.

I det siste har han halde seg mest i ro heime, for å fullføre sin neste scenetekst. Men elles reiser han ofte rundt i verda for å få med seg ulike oppsettingar. Før jul kom han heim frå Tyrkia og Romania, der han hadde sett seks ulike framføringar av stykka sine.

– Det kan bu så mykje i ein tekst, så det er veldig lærerikt å sjå ulike tolkingar av det same stykket. Det er noko av det vakraste med å vere dramatikar.

I desse dagar blir «Tilbakekomstene», eit av dei mest kjente teaterstykka hans, spelt på Israels nasjonalteater i Tel Aviv.

Stykket handlar om to foreldre som mistar sonen sin. Dei er i djup sorg, men så ringer det plutseleg på døra, og sonen deira er ikkje død likevel. Så forsvinn han igjen, og foreldra trur igjen at han er død, men så kjem han nok ein gong tilbake. Og slik held det fram.

Etter kvart maktar ikkje foreldra lenger å ta sorga innover seg, og dei blir meir og meir likegyldige til sonens død.

– I Israel blir stykket sett på som ein slags kritikk mot korleis jødane sørger. Unge jødar i dag må framleis sørge over holocaust. Dei arvar foreldra sine sorger. Men i mitt stykke forsvinn jo denne sorga.

Den repeterande forma er gjennomgåande for alle av Fredriks stykke. I Noreg har Kattas figurteater nyleg turnert med «Jesu oppstandelse og død». Stykket handlar om Jesus som døyr, står opp igjen, døyr, står opp igjen, døyr ... (ja, du skjønar greia).

Fredriks utradisjonelle metode er neppe tilfeldig. Han har nemleg ein ganske annan bakgrunn enn dei fleste av sine kollegaer.

– Planen var jo aldri å bli dramatikar, seier Fredrik.

Han begynner å leite fram nokre noteark frå bokhylla når eg plutseleg kjem på:

– Shit! Dette vil eg høyre meir om, altså. Men eg gløymde lydopptakaren i bilen. Kjem straks tilbake.

Komponisten

Eg ringer på døra til eit kvitt murhus i Porsgrunn.

Ingen opnar. Eg tar forsiktig i dørhandtaket, ho er ulåst. Eg går inn. I gangen høyrer eg klassisk musikk frå stova. Bak pianoet sit Fredrik med lukka auge og spelar Mozarts pianosonate no. 6. På golvet ligg hunden Gulla og ular til musikken.

– Då eg kjøpte hund, visste eg ikkje at ho skulle synge kvar gong eg spelar piano. Det er full gauling, seier Fredrik lettare oppgitt.

Han begynte å interessere seg for klassisk musikk på slutten av barneskulen. Då fekk han sin første cd-spelar, og dermed også ein gratis cd på kjøpet med valsar av komponisten Johann Strauss.

– Det var så friskt! Eg vart heilt bergteken av musikken. Det var på den tida eg fekk den barnslege draumen om å bli komponist, og skrive min eigen musikk.

På ungdomsskulen begynte Fredrik å ta pianotimar, deretter følgde musikklinja på vidaregåande, før han reiste ut i den store verda for å prøve seg som komponist. Han enda etter kvart opp i den vesle fjellbyen Banff i Canada, kor han vart hyra til å skrive ein opera saman med den canadiske dramatikaren Lance Woolaver.

Under arbeidet med operaen begynte ein ny og revolusjonerande tanke å spire i Fredriks hovud. Som komponist var han vant til å repetere det same musikalske motivet igjen og igjen.

Kunne han «komponere» eit teaterstykke på same måten?

– Om du til dømes tar eit lyrisk stykke av Grieg, så får du først melodi A, så kjem melodi B, så kjem nøyaktig den same melodien A ein gong til. I ein roman vil du aldri oppleve at kapittel 1 og 3 er heilt likt, men i eit musikk- eller teaterstykke gir det meining.

– Kvifor gir det meining?

– Har du papir og blyant? Så kan eg forklare betre.

– Eg har ei notatbok i bilen. Eit lite augeblikk, berre. Kjem straks tilbake.

Dramatikaren

Eg går inn døra til eit kvitt murhus i Porsgrunn.

Gulla møter meg i gangen. Ho tar meg med inn på biblioteket; her sit Fredrik i godstolen, slik han ofte gjer når han skal klekke ut nye idear, med macbooken i fanget, og klassisk musikk over høgtalaranlegget.

Eg gir han blyant og notatbok, så begynner han å teikne og forklare.

– Eit musikkstykke blir først tolka av musikaren som les notane. Når noko blir repetert, blir det skapt eit tolkingsrom, for sjølv om notane er like, vil musikaren aldri spele det heilt likt. Det same gjeld for ein skodespelar i eit teaterstykke.

Når musikk eller teater blir framført, blir det nok ein gong tolka av publikum. I ein roman er det vanleg å seie at meininga ligg gøymd mellom linjene, men ifølge Fredrik ligg meininga i hans tekstar mellom repetisjonane.

– Vi ser korleis karakterane opptrer i første runde, så ser vi igjen korleis dei opptrer i andre runde. Om vi berre hadde sett den andre, hadde vi ikkje skjønt noko, men fordi vi samanliknar det med den første, gir det meining.

I Fredriks teaterstykke «Sørsida» møter vi eitt barn, to foreldre og to besteforeldre som ferierer i eit sommarhus ved sjøen. Ein dag ønskjer faren å ta med seg dottera til sørsida av øya for å bade, noko som skapar eit ubehag hos dei andre i familien. Ubehaget blir sterkare og tydelegare for kvar gong dagen blir repetert.

– I teksten er første og andre scene kliss lik, men på scena blir det aldri likt, for både skodespelarane og publikum veit at dette er gong nummer to, og då blir det ei anna oppleving.

Under runde nummer to begynner vi ubevisst å leite etter små forandringar. Var det noko med tonefallet der som var annleis? Meir hjarteleg? Meir nølande? Og den klemmen mellom dei to karakterane? Var han ikkje litt lenger i første runde?

Då «Sørsida» vart sett opp på «Den Nationale Scene» i 2019, meinte Dagbladets kritikar at stykket bevegde seg «i grenseland mellom draumespel og intimt familiedrama». Fredriks stykke blir ofte skildra som absurde eller surrealistiske. Men ifølge han sjølv er dette ei misforståing.

For kva er eigentleg verkeleg?

Er livet ei straumlinjeforma historie, med ei tydeleg utvikling frå start til slutt – eller surrar vi stort sett rundt i ei lang rekke repetisjonar?

– Nei, no må eg nesten begynne å lage middag, seier Fredrik. Ungane kjem snart heim. Kanskje du kunne køyrt ein tur på butikken, og handla flatbrød?

– Ja ja, klart det. Eg køyrer med det same, kjem straks tilbake!

Eit intimt familiedrama

Eg står utanfor eit kvitt murhus i Porsgrunn.

Sola har gått ned, og eg kjenner at det rumlar i magen. Gjennom kjøkkenvindauget ser eg Fredrik stå og røre i ei stor gryte.

Eg ringer på og går inn døra. I gangen møter eg Gulla, ho bjeffar ikkje, og Fredriks to barn: Sigve (8) og Ylva (11).

– Håpar du likar lapskaus, seier Fredrik på veg ut frå kjøkkenet med gryta mellom hendene.

Vi set oss rundt bordet, og begynner å ete medan vi snakkar om korleis dagen har vore. Sigve fortel at han ønskjer seg ei tåkemaskin i bursdagsgåve. Faren svarer unnvikande. Veldig mange av Fredriks tekstar handlar om kvardagslege situasjonar som dette.

– Eg må bry meg om det eg skriv. Og til sjuande og sist er det livet eg lever her, i gata med mine barn, som betyr noko, seier Fredrik.

Ifølge Fredrik er dagen den ultimate repetisjonen. I hans nyaste stykke, «Break of Day», får vi sjå kva som skjer om dagen blir broten opp. Vi møter ein familie som gjer kvardagslege ting igjen og igjen; dei står opp, pussar tennene, et frukost, går på jobb og skule, handlar mat, lagar middag, gjer lekser, ser på TV, legg seg.

Men så begynner dagen å skli ut i ulike retningar. Etter kvart sit faren og ser på TV, medan dottera søv, og mora pussar tennene før ho skal på jobb. Stykket vekker ei ubehageleg kjensle, for utan dei felles repetisjonane går familien i oppløysing.

– Dei blir heilt døgnville overfor kvarandre. Familien går frå å vere eit felles hjul, til å bli tre ulike sirklar. I musikken vil vi seie at dei blir fleirstemt, forklarer Fredrik.

«Break of Day» er allereie omsett til engelsk, tysk, fransk, tyrkisk, rumensk og tsjekkisk. Urpremieren blir på Anhaltisches Theater i Dessau, Tyskland i 2024. I mellomtida skal Fredrik skrive nye skodespel og surre rundt i familiens daglege repetisjonar.

For min del er det på tide å reise heim. Eg tar farvel med Fredrik og familien og set meg i bilen, på veg ut innkøyrselen kjem eg plutseleg på:

– Shit! Eg gløymde mobilen i stova.

♦♦♦

Eg ringer på døra til eit kvitt murhus i Porsgrunn ...

Les meir om norsk dramatikk her: