Ein fot i grava

Foten min sank ned i den djupe gjørma og eg kjende blodet mitt frysa. Det var som om dødens lange armar tok tak og drog meg ned i djupet. Eg strevde med å få foten opp igjen, men gjørma var sumpaktig insisterande på å halda grepet fast rundt ankelen på meg.

Tåpeleg var det, å ha på sandalar. Det var dei 35 varmegradene som hadde motivert meg til den slags fottøy, men eg burde ha visst betre. Dette var inga strand. Det var ei massegrav.

Like under overflata låg alle dei som vettskremde blei slukte av jorda den dagen jordskjelvet råka Palu.

Så langt har minst 2000 menneske mista livet. Men ifølgje styresmaktene kan så mange som 5000 ligge gravlagde. FN trur at nærare 200.000 menneske treng naudhjelp etter katastrofen.

Skrekkens landskap

Eg hadde gått strake vegen over dette virvaret av roten jord og ruinar nettopp fordi eg ville spørja ein overlevande om korfor han balanserte på den gyngande jorda og stakk ein kjepp ned i den? Eg trudde eg visste svaret, men måtte høyra det frå han.

Eg såg han snakka lågmælt med fleire andre og pirka i eit funn han hadde gjort. Det viste seg å vere eit dyr. Dei dekka det til med restar av eit klesplagg.

Foten min sat bom fast men eg slapp ikkje ut skriket eg følte for å formidla. Ingen her snakka høgt eller rørte seg raskt. Dei få andre som føta seg forsiktig på den skjøre bakken var så lette, så stille, at dei minte meg om spøkelse.

Ein svak varm vind strauk forbi. I det skakke huset eg nettopp hadde passert, pusta vinden liv i små rosa og gule kosedyr som saman med gamal julepynt blafra i det opne vindauget.

Eit tjukt lag av gjørme snodde seg gjennom ruinane av ein heim. Andre etasje mangla vegger og taket såg ut til å dingla på toppen av eit fundament som når som helst kom til å knekka saman.

Den knallgule husmålinga på ruinane og den sterke sola var malplassert i dette skrekkens landskap. Knuste bilar og bygningar pryda grava til dei som for kort tid sidan hadde eit liv.

Stanken frå dødsriket

Etter nokre lange minuttar med foten djupt nede i massegrava kom min kollega meg til unnsetning. Ho hadde fatta at mine grynt og grimasar var eit rop om hjelp.

Saman fekk me endeleg dratt meg ut av gjørma, men då foten kom ut med eit plopp steig også stanken frå dødsriket opp.

Eg opna ei flaske med dyrebare dropar vatten eg hadde i sekken og vaska det verste av gjørma bort frå hud og sandalar.

Igjen kunne eg konsentrera meg om dei som hadde opplevd eit mareritt verre, enn eg, eller nokon andre enn nettopp dei som var der då det skjedde, kan klara å fatta.

Mannen med den lange kjeppen fortalde at han leita etter ein svoger og ei svigerinne. Han stakk den i jorda og la den til nasen. Han lukta seg fram til dei døde. Om det ikkje var noko kjent med kleda let han personen ligga.

Plassen markerte han med ein pinne og eit tøystykke, slik at andre som leita kanskje kunne finna sine.

Bakken rivna

Dei døde var overalt, men det var dei levande som gjorde mest inntrykk. Dei som hadde sett brutaliteten til moder jord.

Ei kvinne leita etter viktige eigendelar. Eit skrin med gull og ein arbeidskontrakt som kunne sikra ei slags framtid. Ein mann fortalde at ingen av dei som prøvde å springa frå jordskjelvet hadde overlevd.

Han og familien var inne då det skjedde. Dei klamra seg til huset medan det rakna i saumane, og klarte å koma opp under mønet.

Medan huset segla og skrangla nedover gjørma såg dei bakken rundt rivna opp i kløft etter kløft, som like raskt blei fylt med rennande søle.

Dei såg folk, vener og naboar som prøvde å hoppa over, men som blei slukt.

Etterskjelv

Då kvelden kom, var eg heldig som hadde rennande vatn. Det var det ikkje mange i denne sundrivne byen som hadde etter jordskjelvet.

Eg skrubba både føter og sandalar, men lukta forsvann ikkje før det gjekk fleire dagar, og kvar einaste dag var foten hoven. Ei stadig påminning om at eg hadde hatt ein fot i grava.

Det var neppe alvorleg. Det var truleg berre ein liten infeksjon, men det ufattelege landskapet eg såg og det grufulle marerittet dei overlevande fortalde om, gjorde også meg var på fare.

Kvar natt vakna me til små etterskjelv. Engstelege palunesarar slo leir på flyplassen. Dei ville vera først ut om det kom nye skjelv og folk blei evakuert. Dei ville også vere nærmast mogleg naudhjelpa og trudde dei kanskje fekk mat og drikke først om dei venta akkurat der.

Det var ikkje lett å koma seg til Palu for nokon dei første dagane etter skjelvet. Det var heller ikkje lett å koma seg derifrå når me var klare til å dra.

Folk med nok pengar til å reisa ut, gjorde nettopp det. Flya var overfylte. Flyplassen var kaotisk, og innstillingane var mange. Difor satsa me på eit fly tidleg om morgonen, for at me skulle koma oss derifrå før forseinkingane byrja.

Ein miksmaster

Såleis pakka me bilen klokka fem om morgonen og var klare til å dra til flyplassen. Eg skulle akkurat til å lukka opp bildøra då bakken byrja røra på seg med langt større kraft enn dei andre nettene.

Indonesiarane som sov ute kom seg på beina i ein fart.

Eg høyrde dempa rop, men blei ståande heilt stille og tankane mine fór til den vesle guten som hadde vore på fotballsletta då det store jordskjelvet råka.

Tanta såg at han kikka seg rundt som for å finna ein trygg veg å springa, men overalt var bakken i bølger. Høgtalarane som kalla til bøn blei stille, men guten tok sats og sprang mot moskeen.

Då blei jorda ein miksmaster og vende rundt på alt jordleg gods, menneske og dyr. Så kom flammane.

Faren mista alle sine tre søner den dagen, og då eg såg hans uendelege smerte, ikkje berre over tapet, men den grufulle måten barna døydde på, ja då forstod eg at når jordskjelvet råker, då nyttar det ikkje å springa.

Mirakel

Eg veit ikkje korfor, men me blei alle ståande å sjå i same retning, innover mot plassen, ikkje ut mot porten. Venta me på eit teikn? Var det i den retninga me ville få svar på om dette var eit nytt stort og farleg skjelv?

Ein eldre indonesisk journalist greip eit sterkt tak i den eine armen min og la den andre armen sin over skuldrene på meg. Han hadde stått opp tidleg for å be, og no mumla han «Allah oh akbar». «Allah oh akbar».

Slik stod me, to menneske framande for kvarandre, tett saman i ei omfamning. Og venta.

Då jorda hadde skrangla frå seg, pusta me letta ut og tok farvel med vertskapet. Og Amy.; Kvinna som eg spurte om å vera min tolk fordi ho var god i engelsk, men så viste det seg at ho overnatta same plass som meg fordi heimen hennar var borte.

Amy kom heim etter ei reise, til eit nabolag det ikkje var mogleg å kjenna igjen. Hus og bilar låg hulter til bulter i endestasjonen til den elva av gjørme som jordskjelvet skapte.

– Det går greitt med meg, sa Amy, medan ho vandra gjennom ruinar og over tak, løfta på knust betong og prøvde å forstå kor heimen og foreldra kunne ha blitt av.

– Eg trur på mirakel, sa Amy og leita på sjukehus og i leirar.

– Kanskje hadde dei fått seg slag i hovudet, og slett ikkje hugsa kven dei var, sa ho, og eg tenkte at kanskje var sjokket for stort, sorga for djup, til at det gjekk an å ta døden inn over seg.

Andre kom til massegrava, dag etter dag, i von om at dei kunne finna eit slags punktum for den kvilelause vandringa etter svar, eller ikkje, slik at håpet framleis kunne leva.

Balansegang

Eg mellomlanda på ferieøya Bali for å kvila eit par dagar. Eg trong å skapa litt avstand, ei bru kanskje, mellom tragedie og kvardag.

Balansegang er alltid viktig når ein arbeider i eit katastrofeområde. Balanse mellom å ta inn alle sansar for å kunne formidla, men samstundes å halda nok distanse til at sjela kan bli heil med heim.

Eg fekk meg ei god kvile, men neste natt var moder jord på nytt rastlaus. Bakken rista meg vaken, også denne gongen kraftig, men eg hadde vore så djupt inne i søvnen at eg først ikkje fatta kor eg var.

Når skjelvet kjem er det aldri lurt å vera under eit betongtak. Eg visste det, men dei fleire meter lange vindauga var dekka med svarte gardiner og eg fann ikkje døra.

Då eg endeleg kom meg ut var det over. Då skimta eg og høyrde bølger skvulpa fram og tilbake i den vesle kulpen utanfor rommet. Ein laus del slo ein illevarslande lyd mot bassengkanten, først sterkt, så svakare, før alt blei stille igjen.

Det var på høg tid å dra heim, og først då eg fekk fast jord under føtene fekk foten normal størrelse igjen.

Frå Beijing skreiv eg til mine nye vener i Palu at dei er modige som bur på ein plass med alle desse jordskjelva.

– Jo, takk, men me har ikkje noko anna val. Og det er her kaffien er best.