Amnesty: Kraftig auke i talet på avrettingar i fjor

Utviklinga i Iran og Saudi-Arabia er dramatisk og gir særleg grunn til uro, konstaterer Amnesty International i den årlege rapporten sin om bruken av dødsstraff i verda.

Iran avretta minst 576 dødsdømde i fjor, ein auke på heile 83 prosent frå året før. Rundt halvparten av dei avretta var dømde til døden for drap, og nesten like mange for narkotikarelaterte brotsverk.

18 iranarar vart også avretta etter å ha vorte funne skuldig i å ha spotta Gud. Fem av dei avretta var mindreårige då dei gjorde seg skuldig i brotsverka dei vart dømde til døden før.

– Iranske styresmakter held fram med å bruke dødsstraff som ein reiskap for politisk undertrykking. Dei avrettar uforholdsmessig mange medlemmer av etniske minoritetar som eit ledd i den langsiktige diskrimineringa av desse gruppene, slår Amnesty fast i rapporten.

Halshogging

Saudi-Arabia avretta 196 dødsdømde ved halshogging i fjor. Dette var meir enn tre gonger så mange som året før. Det var også det høgaste talet avrettingar i landet på over 30 år.

81 dødsdømde vart på ein og same dag i mars i fjor avretta i kongedømmet. Ifølgje statlege medium hadde dei fleste av dei «følgt i fotspora til Satan» og var funne skuldig i tilknyting til den ytterleggåande islamistgruppa IS, Al Qaida eller houthiopprørarane i Jemen.

– Avrettingsbølgja i Iran og Saudi-Arabia kan berre beskrivast som fullstendig forakt for menneskeliv og internasjonal rett, seier generalsekretær John Peder Egenæs i den norske avdelinga av Amnesty International.

– Saudi-Arabia avretta svimlande 81 menneske på éin dag. Styresmaktene i Iran brukte dødsstraff i eit openbert forsøk på å skremme befolkninga til å teie, i lyset av dei omfattande protestane som byrja i september, seier han.

Den leiande bøddelen i verda

Kor mange som vart avretta i Kina i året som gjekk, går ikkje fram av Amnestys rapport. Styresmaktene i Beijing nektar å dele slik informasjon med omverda. Amnesty anslår at det er snakk om fleire tusen.

– Kina er den leiande bøddelen i verda, men held fram med å halde talet på dødsdommar hemmeleg, konstaterer menneskerettsorganisasjonen.

Nektar å oppgje tal

Nord-Korea og Vietnam nektar også å opplyse kor mange som vart avretta i fjor. Ifølgje Amnesty sat det minst 1200 dødsdømde på ventecelle i Vietnam i fjor.

Kor mange det er i Nord-Korea er ukjent.

Dei militære kuppmakarane i Myanmar avretta fire dødsdømde i fjor, to av dei profilerte politikarar. Dette var dei første avrettingane i landet på over 40 år.

Egypt, der den tidlegare kuppmakaren Abdel Fattah al-Sisi styrer, avretta 24 dødsdømde. Det vart avsagt heile 538 dødsdommar i Egypt i året som gjekk.

Gledeleg i Afrika

I Afrika sør for Sahara var det berre to land som avretta dødsdømde i 2022, Somalia som avretta seks og Sør-Sudan som avretta fem. I regionen sett under eitt fall talet på avrettingar med 67 prosent frå året før.

I USA vart det avretta 18 dødsdømde i seks delstatar i året som gjekk. Det er ein auke frå året før då elleve vart avretta. Det er likevel langt færre enn på slutten av 1990-talet då opp mot 100 vart avretta årleg.

I tolv delstatar vart det avsagt dødsdommar. Dette var ei dobling frå året før.

Verken i Sør-Amerika, Mellom-Amerika eller Karibia vart det avretta dødsdømde i året som gjekk. I Europa og Sentral-Asia var Belarus åleine om å gjennomføre ei avretting i fjor.

Russland og Tadsjikistan har innført ein midlertidig utsetting av avrettingar. Ingen av dei to landa har dødsdømde på ventecelle.

Narkotikalovbrot

Nesten 40 prosent av alle avrettingar i verda var i fjor for narkotikarelaterte lovbrot. Det er meir enn ei dobling frå året før.

– Dødsstraff for innehaving, sal eller transport av narkotika er i strid med internasjonal rett som berre opnar for dødsstraff for brotsverk som inneber forsettleg drap, slår Amnesty International fast.

– Det er ekstra skremmande at nesten 40 prosent av alle kjende avrettingar er for narkotikarelaterte lovbrot. Det viser tydeleg at dødsstraff først og fremst er eit middel som blir brukt mot dei vanskelegstilte, dei som allereie er dytta ut av samfunnet, seier Egenæs.

Lyspunkt

Sjølv om tala er dystre, og dei skjulte tala truleg er endå dystrare, er det også lyspunkt når det gjeld bruken av dødsstraff i verda.

Seks land avskaffa dødsstraff heilt eller delvis i året som gjekk. Kasakhstan, Papua Ny-Guinea, Sierra Leone og Den sentralafrikanske republikken avskaffa dødsstraff for alle brotsverk. Ekvatorial-Guinea og Zambia avskaffa ho i sivil strafferett og beheldt ho i militær strafferett.

Liberia og Ghana har sett i gang eit lovarbeid for å fjerne dødsstraff frå straffelova.

Det går og rett veg i andre land, meiner Amnesty.

Sri Lankas nyvalde president Ranil Wickremesinghe har kunngjort at han ikkje vil tillate avrettingar i sin regjeringsperiode, og Maldivane har vedteke stans i avrettingar.

I Malaysia, der domstolane er pålagde å idømme dødsstraff for ei rekkje brotsverk, er det no fremja eit lovforslag om å endre dette.

Følgjer ikkje med

Nesten tre av fire land i verda har avskaffa dødsstraff i lov eller praksis, medan 55 land framleis praktiserer dødsstraff.

– Heile 125 land i FNs hovudforsamling stemde i 2022 for ein resolusjon som krev at alle land omgåande sluttar å gjennomføre avrettingar, med sikte til å avskaffe dødsstraff, påpeikar Egenæs.

Dei 20 landa som avretta dødsdømde i fjor, skil seg ut og følgjer ganske enkelt ikkje med i tida, meiner han.

– Kampen mot dødsstraff er ein kamp vi vinn, steg for steg. Men avrettingsbølgjene i Iran og Saudi-Arabia, og dessutan dei sannsynlegvis fleire tusen avrettingane i Kina i 2022, minner oss om at vi ikkje kan kvile på laurbæra, seier Egenæs.