Bekymra for folkeavstemming: – Det er ikkje eit hemmeleg val – NRK Sørlandet

Hopp til innhold

Saka oppsummert:

Søgne-bebuar Ole Asbjørn Bergstøl er bekymra for at poststemmene ved den kommande folkeavstemminga ikkje er hemmelege.
Han meiner at det ikkje er eit problem med valfusk, men at problemet er at val ikkje er hemmelege.
Politisk redaktør i Fædrelandsvennen, Vidar Udjus, er usikker på om valfusk vil bli eit faktisk problem, men meiner at det har potensial til å bli det.
Regjeringa skriv at veljarane må sjølv ta ansvar for at dei er åleine når dei stemmer.
NRK har lagt fram kritikken frå Bergstøl for Kommunal- og distriktsdepartementet. Dei svarar at det må gjerast andre vurderingar ved ei lokal rådgivande folkeavstemming enn ved ordinære val.

Oppsummeringa er laga av ei KI-teneste frå OpenAi. Innhaldet er kvalitetssikra av NRKs journalistar før publisering.

– Ein ungdomsskuleelev kan selja stemma si for ein femtilapp viss han vil det, seier Ole Asbjørn Bergstøl.

Han sit i godstolen heime i Søgne. I fanget ligg tre poststemmer. Han sin eigen, kona sin og sonen sin.

Han ser at om han vil, så kunne han stemt for dei. Han trur likevel ikkje det vil bli eit problem med valfusk, fordi han meiner at folk er ærleg og reielege.

– Det er ikkje det som er problemet. Problemet er at det ikkje er eit hemmeleg val, seier han.

Han meiner at digital- og poststemmer er ein måte å stemma på, som ein ikkje bør ha i eit demokrati.

– Grunnlova seier at val skal vera hemmeleg, og det er det ikkje her, konstaterer han.

Han set spørsmålsteikn ved korleis dette kan ha vorte godteke av Valdirektoratet.

– Hadde det berre måtte vera eit vitne, sånn som det er når folk stemmer frå utlandet. Det har du ikkje her, så kven som helst kan senda inn stemma di, seier han.

Har fått meldingar frå folk som er bekymra

Aksjonsgruppene «Vi som vil ha Søgne kommune tilbake» og «Ja til Søgne i Kristiansand» har begge fått meldingar frå folk som er bekymra for valfusk.

– Men me har ikkje nokon grunn til å tru at det er noko som vil skje. Det skal seiast at den digitale stemma er den som blir gyldig om det kjem inn både digital- og poststemme, seier Sigurd Berg Aasen i «Vi som vil ha Søgne tilbake».

I det store og heile synest han departementet har gjort mange ting for å sikra valet.

Erik Spieler, som leiar «Ja til Søgne i Kristiansand», er noko meir skeptisk.

– Eg ser potensial for at det kan blir valfusk, men eg veljar å tru at dette ikkje kjem til å bli et problem, seier han.

– Ille viss det festar seg eit oppfatning om at det har skjedd feil

Politisk redaktør i Fædrelandsvennen Vidar Udjus, er usikker på om valfusk vil bli eit faktisk problem, men meiner likevel at det har potensial til å bli det.

– Det er eit tema som kjem opp når eg snakkar med folk i Søgne. Eg håpar jo at det blir på teoristadiet. Men det er ille viss det skulle festa seg eit oppfatning om at det har skjedd feil, seier Udjus.

Han peikar på at den beste måten å stemma på er den digitale løysinga, som overstyrer brevstemma.

– Det er heilt utenkjeleg at det ville bli stemt på denne måten ved eit stortingsval, så det er klart at dei har ein lågare standard til ei rådgivande folkeavstemming, seier han.

Eige ansvar

Folkeavstemminga skal vera hemmeleg, og veljarane må sjølv ta ansvar for at dei er åleine når dei stemmer, skriv regjeringa.

I det same skrivet peikar regjeringa på at det ved ordinære val er tilgang til å stemma ved hjelp av brevstemmer for veljarar som er i utlandet, eller som ikkje kan stemma på nokon annan måte.

– Det er ikkje registrert problem med denne måten å stemma på, skriv regjeringa.

NRK har lagt fram for Kommunal- og distriktsdepartementet kritikken frå Bergstøl. I eit skriftleg svar skriv dei mellom anna at det må gjerast noko andre vurderingar av kva som er tilstrekkeleg sikkert i gjennomføringa av ei lokal rådgivande folkeavstemming, enn det som er tilfelle ved ordinære val.

– Ei folkeavstemming skal gi eit råd til politikarane i ei bestemd sak, skriv avdelingsdirektør Siri Dolven i seksjon for val og lokaldemokrati i Kommunal- og distriktsdepartementet.

Hele svaret fra Kommunal- og distriktsdepartementet

I folkeavstemningene kan velgerne stemme elektronisk gjennom en elektronisk løsning som er utviklet av Valgdirektoratet. For å gjøre dette må velgerne logge seg inn og identifisere seg gjennom ID-porten -for de fleste vil det si enten ved hjelp av MinID eller BankID.

Det er ikke alle som har mulighet til – eller av andre grunner ikke ønsker å stemme elektronisk, for eksempel fordi de ikke kan logge seg inn i ID-porten. For å sikre at alle som ønsker det har mulighet til å stemme, er det derfor også mulig å stemme ved hjelp av brev. Dette er en pragmatisk løsning for å ivareta at alle får stemme. Valgdirektoratet har sendt informasjon og materiell som kan brukes til å brevstemme til alle som har stemmerett.

Også ved ordinære valg er det adgang til å stemme ved hjelp av brevstemmer for velgere som oppholder seg utenriks og ikke kan stemme på annen måte. Det er ikke registrert problemer med denne måten å stemme på.

Direktoratet har rutiner for å sikre at mottatte brevstemmer blir oppbevart forsvarlig. Før brevstemmer blir godkjent, blir det kontrollert at velgeren ikke også har avgitt en elektronisk stemme. Dette vil hindre at en velger får avgitt mer enn en stemme.

Det må gjøres noe andre vurderinger av hva som er tilstrekkelig sikkert i gjennomføringen av en lokal rådgivende folkeavstemning, enn det som er tilfelle ved ordinære valg. En folkeavstemning skal gi et råd til politikerne i en bestemt sak.

Vi håper at det blir god oppslutning om folkeavstemningene, slik at resultatet gir mest mulig informasjon om hva befolkningen mener i dette spørsmålet. Det er stort engasjement om saken lokalt, og vi mener at den måten folkeavstemningene gjennomføres på, legger godt til rette for at alle som ønsker å stemme kan gjøre det.