Kunsten å overleve freden

• TITTEL: Nord
• FORFATTAR: Merethe Lindstrøm
• FORLAG: Oktober

«Man blir vant til et annet navn» forklarer den unge, men livsrøynde hovudpersonen i romanen «Nord». Han går under namnet «sønnen». Av og til kallar han seg «Jol» etter landsbyoriginalen i landsbyen der han vaks opp. Den unge kvinna som tok seg av han då han var døden nær, insisterte på at han heitte Martin og var mannen hennar som omsider var komen heim frå krigen.

Inn i det flytande

Der Lindstrøms førre roman, «Fra vinterarkivene» (2015), vart sagt å vere djupt personleg og tett på eige liv, tek «Nord» oss inn i ei verd der alt flyt: namn, identitetar, kjønn, språk, tilknyting til landskap og til menneske. Vi er i ei etterkrigstid i Europa, kanskje etter 2. verdskrigen eller noko som liknar. Forfattaren har valt å utforske kva som skjer med vanlege menneske under ekstreme forhold, heller enn å studere ein spesifikk, historisk krig der definerte statar eller grupper slåst mot kvarandre av definerte grunnar. Slik er ho på linje med mange av samtidskollegaene sine: Det er ikkje tida for krigsheltar, store bragder og nødvendige krigar i litteraturen.

Når ordet «heim» misser meining

Vår mann «sønnen» har vore i fangeleir, han har gått på uendeleg lange marsjar med andre forhutla eksistensar, det har vore dårleg med mat, skoa var elendige og vaktene brutale. No er han på vandring heimover, som han meiner er mot nord. Der finst hus og heim og familie og kanskje til og med eit namn som er hans. Når han får følgje av «gutten» på vandringa, går mykje i ball. «Gutten» har slutta å tru at det finst ein stad som er «heime» og blir hovudmistenkt då kompasset til «sønnen» plutseleg er borte.

Meir enn å studere krig og fred handlar denne romanen om korleis fiendebilde blir til, om å skilje ut dei som er annleis, om kor krevjande det er å oppføre seg sivilisert mot folk ein ikkje kjenner og som gjerne er i sørgjeleg forfatning. «Sønnen», som har svært utståande skulderblad, kjende på det allereie i fredstid: Då han vart plassert i ei gruppe saman med andre som hadde synlege handikap på skulen, vart det avstikkande ved kvar og ein tydelegare og meir påfallande for alle, og dei hausta kollektiv hån.

Originalt om utanforskap og stereotypiar

I neste runde handlar det om den aggresjonen slike grupper som ikkje er «oss» kan vekkje.

I den tida då vår mann heitte «Martin» og budde i landsbyen med det retningsville namnet «Welcherweg», lappa ei eldre dame plutseleg til han i ansiktet midt på open gate, mens barnebarnet stod ved sida av:

Denne indirekte måten å gå inn i eit viktig, men ja, forterpa tema på, er smått genial. Sjokket blir formidla gjennom blikket til ein tredjeperson. Og så skrur Lindstrøm det ein gong til. Slaga opphøyrer nemleg ikkje, bestemora slår igjen og igjen:

Barnebarnet tilpassar seg og blir ikkje forskrekka lenger når bestemor har halde på ei stund. Gjennom skildringa av dei namnlause og heimlause eksistensane som subbar gjennom eit diffust etterkrigs-Europa viser Lindstrøm fram eit krystallklart og uhyggeleg bilde av kva som står på spel.

«Nord» er ein liten roman som går inn i eit velkjend landskap og får oss til å sjå det med nye auge. Det er slikt romanar er til for.

• Fleire meldingar frå NRK:

«Det internasjonale gjennombruddet» av Terje Tvedt: En del av stoffet i Terje Tvedts nye bok er nok kjent fra før. Det forhindrer ikke at «Det internasjonale gjennombruddet» kan være kontroversiell og by på nye innfallsvinkler til forslitte debatter.

«Reformasjonen» av Frank Aarebrot og Kjetil Evjen: I sin siste bok ser Frank Aarebrot på reformasjonen med statsvitenskapelige briller og deler ut biroller til blant andre Marx og Milosevic. Det tar litt mer enn 500 minutter, men er verdt strevet.

«Lenis plassar» av Øyvind Rimbereid: Øyvind Rimbereid har skapt sin helt egen lyrikkgenre. I det nye langdiktet «Lenis plassar» alternerer ulike stemmer i en svevende dialog der leseren strekkes mellom virkelighet og drøm, fortid og nåtid, håp og undergang.