Eg er eitt fritt barn, seier du smilande. Ikkje barnehagebarn, ikkje skulebarn. Det er juli, og orda kjem ut av ingenting ved middagsbordet. Like etter tek undringa over det 6-år gamle fjeset ditt. For kven skal då få vite at eg har lært å svømme, spør du, og ser på meg.
Det fanst ikkje i barnehage i Årdal den gangen eg var liten, så eg kjenner meg ikkje kompetent til å svare. Tida fram mot skulestart som sjuåring kjendes som ei uendeleg ventetid. I din definisjon var eg eit fritt barn, og ganske lei av det. Det første hadde eg rett nok ikkje tenkt over, før nå. Men eg hugsar irritasjonen då eg forstod at vi berre skulle gå på skulen annankvar dag.
Proffen og amatøren
I ei samanlikning er du proffen, eg amatøren. Fram til denne sommaren har ditt liv, med korte feriepausar, vore regulert og kultivert av barnehagedagen. Som skulestartar er du sosialt kompetent, du veit at denne verda dansar etter veke- og timeplanar. Du kan reglane for samlingane, og fell naturleg inn på rekker av to og to. Nå har du også forstått at akkurat denne feriepausen er spesiell. At den inneheld meir enn ei blomstrande kløvereng. Du veit at du svevar, og eg trur du likar det.
Du veit ikkje kva som ligg framfor deg. Heller ikkje eg. Eg veit litt om kva du vil møte i form av faste mønster og krav. Men eg veit ikkje korleis du vil oppleve det du møter, og deretter takle det. Eg trur det går bra med deg. Men som vaksen veit eg at verda kan vere ein ugjestmild stad.
Eg starta skulen med det mest oransje-raude håret nokon hadde sett i Ryfylke. Freknene sat så tett at ein måtte leite med lupe for å finne lys hud. Eg kom uskadd frå det, og tenkte heller aldri på det. Du tenker heller ikkje på kva små ulikskapar kan skape av reaksjonar. Tvert om. Du er på oppdagingsferd.
Du spør korfor eg seier adle og ikkje alle. Du har sett at i Frankrike parkerer ein på fortauet. Du veit at vener i barnehagen har besteforeldre i andre verdsdelar. At andre har to pass og snakkar fleire språk. Di verd er alt stor. Som seksåring er du kompetent på ein heilt annan måte enn eg var. Eg kunne namna på alle fiskevatna i Bønarheia. Du kan alfabetet. Eg såg mormor legge ei sprell levande høne på hoggestabben. Du veit chicken nuggets kjem frå ein fabrikk.
Kompetanse til å vere fri
Gjer din kompetanse det lettare eller vanskelegare for deg? Det tenker eg på når du seier at eg må halde handa di hardt. Ikkje slapt. Og forresten er denne t-skjorta alt for stram i halsen, seier du. Vi må heim for å skifte. Då mistar vi bussen, seier eg. Men det er din vilje som er den sterkaste. Eg trur nok din kompetanse er betre eigna enn den eg hadde ved skulestart.
Men det fins ingen garantiar. Det er kanskje det vi tenker på begge to. Bak det sorglause sommarfjeset ditt lurer du på om nokon får høyre om svømminga. For du har forstått at for å vere eit fritt barn, må du tidlegare ha høyrt til ein stad med faste rutinar og sosiale kodar. Nå erfarer du motsetninga mellom det frie barnet og dette faste dagsprogrammet. Det slår meg at du som seksåring på ditt vis har fanga kvintessensen av den menneskeleg erfaringa. Eg hadde aldri den erfaringa som seksåring. Men eg kan slå meg til ro med at det nettopp er erfaringa du har, ikkje forklaringa.
Alt er mogeleg
Eg vil begynne på turn, kor og svømming, seier du. Eg vil bli bakar, eller passe dyr. Eg nikkar. Alt er mogeleg. Og likevel kjennes det som om alt står på spel når første skuledag er her. Det er kanskje det vi inst inne tenker, begge to. Slik er det å vere eitt fritt barn ei lita stund. Mi oppgåve er å ikkje stå i vegen for den kjensla, tenker eg.
Denne sommaren er din. Dette er ditt frie svev mellom to lovregulerte institusjonar. Om kort tid går du inn skuleporten med ein litt for stor sekk på ryggen. Du skal fylle sekken, og etterkvart vil du få ein krins av nye fjes rundt deg. Ein dag vil dei få høyre om svømminga di. Men det kan ikkje du vite. Ikkje ennå. Du veit heller ikkje at både eg, og den til ei kvart tid sitjande regjeringa, har planar for deg. Vi vil at du skal gå på skule dei neste 13 åra. Minst. Helst dei neste 18.
Edmund Austigard er ein norsk forfattar og forlagsdirektør i Samlaget.
