Hausten 2015 var ei triumfferd for internasjonalt samarbeid og diplomati, og førte til avtalar om ei meir berekraftig utvikling og stans i klimaendringane.
Parisavtalen slår fast at me skal halde den globale temperaturauken godt under 2°C samanlikna med førindustriell tid, og helst ned mot 1,5°C.
Skal ein greie dette, må verdas utslepp av klimagassar raskt avta, og forsvinne heilt i løpet av berre 30–50 år.
Det er ingen enkel sak å kutte i verdas utslepp. I meir enn 200 år har velstandsutvikling vore styrt av tilgang på fossil energi, først kull men etter kvart også olje og gass.
Verdas økonomi er sterkt knytt til kjøp og sal av fossil energi, som framleis står for meir enn 80 prosent av verdas energiforbruk. I tillegg har verdas land veldig ulike føresetnader og interesser.
Dette har gjort forhandlingane om korleis ein skal iverksettje Parisavtalen svært krevjande, og arbeidet er framleis ikkje fullført.
Politiske jordskjelv
Demokratiet spelar ikkje alltid på lag med klimaet. Jubelen i Paris hadde knapt lagt seg før politiske jordskjelv skulle treffe Europa og USA.
Innan eitt år var gått hadde britane sagt ja til å melde seg ut av EU, og amerikanarane valt ein president som meinte at klimaendringane var funne opp av kinesarane for å skade den amerikanske økonomien. To år etter kom ein tilsvarande demagog til makta i Brasil.
Og resultata har me sett. Sterkare retorikk, handelskrigar og aukande spenningar. Verda er med eitt blitt langt meir kaotisk, langt mindre føreseieleg. Populisme er dårleg medisin mot miljøøydeleggingar.
Klimagassutsleppa har halde fram med å auke. Det same har oppvarminga, og alle dei effektane det fører til.
Me har akkurat lagt bak oss den varmaste september som er målt på kloden. Aldri har det vore målt mindre is i Polhavet i oktober.
2020 blir varmaste eller nest varmaste år som er målt. Me ligg likt med 2016, trass i at det året var ekstra varmt på grunn av vêrfenomenet El Niño i Stillehavet mens den motsette effekten, La Niña, faktisk bidrar til å dempe årets varme.
Dei dårlege nyhenda har stått i kø: Store mengder is har forsvunne frå Grønland og i Antarktis, det har vore hetebølgjer og tørke, orkanar og flaumar, og Australia, Brasil og USA har alle vore råka av enorme skogbrannar.
Eit pandemisk jordskjelv
I år har me sett at populisme heller ikkje er god medisin mot pandemiar.
USA og Brasil har flest korona-dødsfall i verda, Storbritannia flest i Europa, og dei tre statsleiarane har alle blitt smitta.
Reiselivet har stoppa opp, økonomien stagnert og forbruket gått ned.
Det internasjonale energibyrå har rekna seg fram til at utsleppa av klimagassar vil gå ned med mellom 6 og 7 prosent i år, den største nedgangen nokosinne.
Og trass i langt mindre etterspørsel etter energi, er det likevel auke i den fornybare delen.
Sjølv om verda etter tidlegare kriser raskt har vore tilbake på stø kurs mot aukande klimagassutslepp, er det langt frå sikkert at det vil skje denne gong.
Grunn til optimisme
Tvert om kan det kome til å vise seg at pandemien blei vendepunktet, at me aldri meir får sjå så høge utslepp som i 2019. Det er mange grunnar til slik optimisme:
- utsleppa har i fleire år flata ut ved at fornybar energi erstattar ulønnsam kullkraft.
- prisfallet på fornybar går langt raskare enn ekspertane vågde å spå for få år sidan.
- finansmarknaden har snudd seg rundt, pengane strøymer frå fossilt til fornybar.
- land etter land strammar inn på politikken for å overhalde Paris-avtalen.
- pandemien vil truleg ha langvarige effektar på folks reise- og arbeidsvanar.
Mange land har peika på at når ein skal gjenreise økonomien etter pandemien, må det gjerast på ein meir berekraftig måte.
EU har lansert sin «Green Deal». Europa skal i løpet av 30 år vera verdas første klimanøytrale kontinent. Og legg vekt på at omstillinga skal opplevast rettferdig.
Kinas president sa på FN sin generalforsamling i september at landet skal bli klimanøytralt innan 2060. Og i dag er det val i USA, der utfordrarane til dagens administrasjon står klar til å få USA tilbake på klima-sporet.
Betyr det noko for oss?
Noreg er ein velferdsstat med ein stor formue basert på eksport av olje og gass. Dette gjer oss mindre sårbare for kriser, anten dei er forårsaka av klima eller pandemiar, enn kanskje alle andre land i verda.
Samstundes gjer den sterke olje- og gassavhengigheten at me har ein sårbar økonomi i ei verd som er på full fart vekk frå fossil energi og over på fornybar. Dette er vår klimarisiko.
Framleis har me styringsfart til å omstille oss, men det hastar med å sette ny kurs.
Det er snart to år sidan det regjeringsoppnemnde klimarisikoutvalet leverte sin rapport til dåverande finansminister Siv Jensen. Etter det har det vore stille.
Tidleg i oktober la eit nytt utval, det uavhengige klimaomstillingsutvalet oppnemnd av Civita, WWF og Norsk klimastiftelse, fram sin rapport. Det er håp om at den skal få eit lengre liv.
