Sjekk dei endringane i sognebygdene

Ved hjelp av lokalhistorikarar og historielag ynskjer vi å presentere bilete som viser utviklinga for ei lang rekkje kommunesenter og vekststader frå det vakre fylket vårt.

• Sjå: TV-serien «Norge frå lufta»

Bileta har vi fått frå Kartverket, som i desse dagar held på med eit prosjekt som skal offentleggjere gamle bilete frå heile Norge. Vi har ikkje fått dekka alle kommunar, rett og slett fordi bileta ikkje er klare.

I Sogn har vi fått bilete frå Sogndal, Hermansverk, Gaupne, Øvre Årdal og Høyanger.

Diverre har vi ikkje lukkast å få hjelp til å forklare alle bileta, men vi oppdaterer artiklane om dette skulle endre seg. I tillegg har vi funne informasjon hos Statistisk sentralbyrå og Allkunne. Førebels er det uvisst om den nye kommunereforma kan resultere i storkommunar i Sogn.

• Sjå også: Sjekk dei endringane i Sunnfjordbygdene
• Les også: Sjekk dei endringane i Nordfjordbygdene

Bileta har vi lagt oppå kvarandre slik at du kan bla deg «fram og tilbake i tid».

Leikanger kommune

I 1964 budde det 2.680 personar i kommunen. I 2010 var folketalet 2.182 innbyggjarar.

Leikanger og Balestrand kommunar var frå gamalt av ein stor kommune, saman med andre kringliggande bygder og bygder på sørsida av Sognefjorden. I 1849 vart Balestrand og fleire bygder utskilde som ein kommune.

Men det kom fleire reguleringar, i 1964 og 1992. Ved sistnemnde gjekk Feios, Borlaug og Fresvik til Vik, medan Frønningen gjekk til Lærdal.

All administrasjon for stat- og fylkeskommune vart samla på Hermansverk då Fylkeshuset opna i 1989.

• Les meir: Kommunehistoria i Leikanger hos Allkunne

Lokal guide: Kjell Arne Valvik

Til liks med mange andre sentrumsstader er den mest dominerande endringa knytt til overgangen frå landbruk til sentrumsfunksjonar og andre næringar.

Kulturlandskapet er i endring, og det er særleg det sentrumsnære kulturlandskapet som har vore under sterkt press.

Det var mykje frukthagar med store frukttre i 1964. I dag ser vi ei attgroing i kulturlandskapet med framvekst av lauvtre. Vi ser at fruktdyrkinga er mykje mindre dominerande i landskapet, der ein har gått frå store til mindre tre.

På Røysa og Njøs er det store felt med dyrking av bringebær i tunnelar, noko som gjer bygda til ei dominerande bringebærbygd saman med Vik/Vangsnes. Klyngetunet på Henja ligg framleis med tunstruktur og tilhøyrande jordbrukslandskap i hevd.

Landskapet er i dag i større grad dominert av bustader og administrasjonsbygg. Strandlina er teken meir i bruk til bustader, og i sentrum til administrasjonsbygg og næringsverksemd.

Leikanger kommune har satsa på å utvikle Hermansverk som sentrumsområde i kommunen, med Saften og sentrumsplassen som dei viktigaste elementa.

I sentrum finn vi mellom anna fylkeshuset frå 1990 og NAV-bygget (Aarskogbygget) som vart utbygd i fleire omgangar. Vegkontoret med Regionvegsjefen vart bygt ut i fleire omgangar frå midt på 70-talet. Sparebanken sitt bygg frå 1980-talet romma i nokre år Sogn politikammer. Statens Hus, med fylkesmannen og andre statlege kontor, vart bygd i 2005.

Hovudstrukturen på vegane er framleis slik den var i 1964. I øvre og sentrumsnære deler av bygda er store areal nytta til bustadar, og idrettsanlegget er vidare utbygd knytt til Leikanger Barneskule. Skulen er bygd i to omgangar; tidleg på 80-talet og 90-talet.

Sjukeheimen på Ohnstadhaugen var bygd på Skakkgarden tidleg på 2000-talet. Vegen til Dalen er lagt om, og skytebana er bygd i Eivaldgjerdet. Marin Harvest har etablert seg med settefiskanlegg i Riverdalen. Knausen pensjonat er utvida og vorte til Sognefjord Hotel.

Som teikn på velstandsutviklinga er det bygd stor båthamn i to omgangar. Første utbygginga (vestre hamn) kom på 80-talet, og austre hamn samstundes med utbygginga av Fatlatunnelen som opna i 2008.

Sogndal kommune

Det eldste biletet vi har frå Sogndal, er frå 1966. Då budde det 4.073 innbyggjarar i kommunen. I 2014 hadde folketalet nær dobla seg, til 7.623 innbyggjarar.

Den største endringa på kommunegrensene kom i 2000, då Fjærland vart skilt frå Balestrand og lagt under Sogndal.

• Les meir: Kommunehistoria i Sogndal hos Allkunne

Lokal guide: Aage Engeseter

Frå fruktbygd til bygdeby kan vera ei høvande overskrift på det vi kan sjå på desse to bileta av sentrum av Sogndal frå 1966 og 2014.

I 1966 dominerer store frukthagar biletet av bygda, og det er lett å skjøna kvifor hovudvegen gjennom sentrum hadde fått namnet Gravensteinsgata: På begge sider av gata bogna dei store epletrea, der det no er kjøpesenter og kulturhus.

I 2014 er det ikkje lenger frukthagar, men bustader, næringsbygg, skulebygg og idrettsanlegg som mest pregar bygdebyen.

I 1966 var Leite, det første store moderne byggefeltet i Sogndal nett utbygd, langs Leitevegen og Markavegen. 8–10 år seinare heldt bustadbygginga fram i dette området, langs to nye vegar som knytte Leitevegen og den gamle Åbergevegen saman; Rutlinslid og Kongabergvegen.

I 1966 var også dei første bustadhusa bygde på Rødstokken, men den store utbygginga av frukthagane her kom ikkje før 1980- og 90-talet.

Midt på 1980-talet vart også frukthagen på Navarsete gjort om til bustadområde, og kring tusenårsskiftet fekk ein dei første bustadblokkene i bygda: Hovsmarki og seinare Ulvahaugen, Sjøkanten og Solsida.

Denne bustadbygginga var sjølvsagt eit resultat av ein solid folkeauke i Sogndal. Så kan ein spørja: Kvifor i all vera vaks denne bygda så mykje?

Her var ikkje mykje industri, sjølv om slakteriet og Lerum var vel etablerte i god tid før 1966, og skapte ein god del arbeidsplassar. Ei hovudforklaring for utviklinga må ligga i at Sogndal har hatt ei gunstig – og heldig – plassering i den ålmenne moderniseringa som samfunnet har gått gjennom frå 1960-talet til våre dagar: Aukande velstand gav grunnlag for auka handelsverksemd og bilen og utbygginga av vegnettet gjorde Sogndal til det naturlege handelssenteret i distriktet. Mykje av veksten har også kome som resultat av veksten i tenesteyting – særleg offentleg tenesteyting, både i Sogndal og i nabobygda Leikanger.

Byråkratiet på Leikanger og utdanningsinstitusjonane i Sogndal har vore avgjerande for utviklinga vi kan lesa ut av dei to bileta.

Symbiosen mellom utdanningsinstitusjonane og idretten må heller ikkje gløymast. Denne har resultert i Fosshaugane Campus, nærast ein ny bydel i 2014, i eit område der det i 1966 fanst ei primitiv fotballbane og eit nybygd gymnas, omgitt av frukthagar.

Luster kommune

Innbyggjartalet i kommunen var 5.713 i 1964. I 2012 budde det 5.026 personar i kommunen.

Luster slik vi kjenner det i dag er eit resultat av den store kommunereguleringa i 1965, då kommuneeiningane Luster, Jostedal og Hafslo vart slegne saman til ein kommune.

• Les meir: Kommunehistoria i Luster hos Allkunne

Årdal kommune

Det eldste bilete vi har frå Øvre Årdal er frå 1957. Då budde det 4.973 innbyggjarar i Årdal kommune. Det budde 5.549 i kommunen då det nyaste biletet vart teke i 2006.

Årdal kommune vart eigen kommune i 1860, då den vart utskild frå Lærdal kommune. Sidan har kommunen hatt om lag dei same kommunegrensene.

Einaste endringa skjedde i 1965, då Luggenes og Bermål på sørsida av Årdalsfjorden vart overført til Lærdal kommune.

• Les meir: Kommunehistoria i Årdal hos Allkunne

Høyanger kommune

Det har vore ein lang veg for Høyanger kommune slik vi kjenner den i dag. Kommunekartet i denne delen av fylket vart endra fleire gonger sidan 1850-åra. Enkelte endringar har vore meir omstridde enn andre.

Den siste endringa skjedde i 1964, då gamle Lavik og Kyrkjebø kommunar vart slegne saman til Høyanger.

Dette er også det første året vi finn innbyggjartal for kommunen, 5.636. I 2015 budde det 4.169 innbyggjarar i Høyanger.

• Les meir: Kommunehistoria i Høyanger hos Allkunne