Kinas frykt for at granateplet skal eksplodera

Eg ser det svarte håret til dei unge mongolske kvinnene flagra over skuldrene, og tenkjer at svaret deira seier alt.

Eg er i Hohhot, nord i Kina, for å sjå korleis det står til etter uroa i haust. Då protesterte mange tusen studentar, elevar, lærarar og foreldre i store deler av Indre Mongolia. Dei reagerer sterkt på at undervisning på mongolsk språk skal bli erstatta med kinesisk.

Det er dette temaet dei fire studentane ikkje vil kommentera. Dei vil ikkje seia eit einaste ord om kva dei tenkjer om den nye læreplanen.

Eg klandrar dei ikkje.

Arrestasjonar

Kinesiske styresmakter har ikkje sansen for protestar, og har tatt i bruk ulike metodar for å stansa opprøret. Dei sende inn politistyrkar. Minst åtte tusen personar skal ha blitt gripne.

No ligg isen i flekkar på bakken, og eg kjenner kulda på kroppen.

Me har lagt bak oss togstasjonen. Bygningen i kvitt ser ut til å vere inspirert av ger, dei runde telta som kjenneteiknar nomadelivet på dei mongolske steppene.

Mongolane er eit stolt folkeslag. Dei er etterkommarar av Djengis Khan, kjent som den mektigaste erobraren verda har sett. På det største strakk Mongolriket seg frå Korea i aust til Polen i vest.

Ein tidlegare herskarklasse. No ein kinesisk minoritet, med stadig mindre den skal ha sagt.

Hindringar

Brått dunkar min kollega meg i armen og seier eg skal sjå meg over skuldra. Eg reiser saman med Björn Djurberg frå Sveriges Radio, som no har lagt merke til to vakter som skular i vår retning.

Me har i prinsippet lov til å rapportera fritt i dei fleste områda i Kina, men når det er sensitive tema kan det fort bli mange hindringar på vegen.

Fleire av våre kollegaer er blitt fotfølgde og eskorterte ut av Indre Mongolia denne hausten. Ei av dei blei dytta inn i arresten med kvelartak.

Vaktene me har sett, stansar og snakkar seg i mellom. Kanskje vurderer dei om dei bør kjenna seg kalla til teneste i lunsjpausen eller ei. Dei kastar nokre fleire blikk mot oss, men så snur dei ryggen til og går vidare.

Me gjer det same, men i motsett retning.

Perspektiv

Det er ikkje ein einaste sjel utanfor skulen me kjem fram til, og me går difor inn i ein liten, men godt oppvarma restaurant.

Nokre ungdommar er nett ferdige med sine måltid. Dei slenger sekkane på skuldrene, og ramlar mot utgangen. Eg spør om dei er mongolar. Det er dei ikkje. Snakkar dei mongolsk? Ja, den eine kan to ord. Han kan seia «hei» og «ha det».

Dei lærer litt om mongolsk kultur, seier dei, men altså ikkje språk. Høfleg og lystig forsvinn dei ut i vinterkulda.

Kvinna som driv restauranten serverer oss glovarm suppe med nudlar og oksekjøt. Eg spør om ho kjenner til situasjonen for skuleborna, men nei, ho er heller ikkje mongol og hennar born er vaksne, så ho følgjer ikkje så godt med.

Etter hennar meining er det uansett viktig å læra språk. Jo fleire språk, jo betre, for born. Det gir dei perspektiv, meiner ho.

Me seier takk for maten og hoppar inn ein drosje for å sjå om me finn fleire skular. Sjåføren spør oss om me er kristne misjonærar, og når han parkerer, er det med eit «Gud velsigne, og halleluja».

Utryddingstruga

Vår neste drosjesjåfør fortel at han er frå den etniske minoriteten mandsju, men at han aldri har lært sitt morsmål. Mandsjurane er også ein tidlegare herskarklasse, men no er språket deira utryddingstruga.

Likevel er han ikkje sentimental på eigne vegne. Han ser nytten i at alle taler kinesisk, for det gjer kommunikasjonen lettare.

Hans ord gir gjenklang i den offisielle forklaringa frå Kinas styresmakter. Dei meiner at alle, uansett etnisk bakgrunn, må få den same sjansen til suksess, og då er språket nøkkelen.

Me tar oss fram til Hohhot Mongolske skule, der det meste av undervisninga har vore på mongolsk. Elevane er på veg tilbake frå lunsjpausen. Butikkane langs fortauet sel smør til å ha i teen, og andre lokale godsaker.

Me spør oss fram forsiktig, vel vitande om at kampen for mongolsk språk i skulen er eit sensitivt tema. Ein butikkeigar seier at nei, her har det absolutt ikkje vore nokon protestar i haust. Det har vore fredeleg som alltid.

Stille protest

Etter kvart tar ei eldre dame kontakt. Ho har eit strålande andlet, og sorg i stemma.

– Eg er mongol, og er så stolt av det. Men no fryktar eg for framtida, seier ho.

Kvinna fortel at ho vil at alt skal halda fram slik det har vore. Dei har vore mongolar i generasjon etter generasjon, og ho vil så gjerne at etterkommarane også skal vere mongolar.

– Han-kinesarane blir stadig fleire her. Snart har dei tatt over alt, og det blir ingenting igjen av oss, seier ho.

Dama fortel at skulen var tom for elevar ein heil månad i haust. Foreldra nekta å senda ungane til undervisning. Ein stille protest.

No er elevane tilbake på skulebenken. Ho har akkurat sendt sitt barnebarn inn porten.

Granateplet

Styresmaktene har kunngjort at det er opplæring i litteratur, politikk og historie som no skal skje på kinesisk. Skeptikarane hevdar at det i praksis ikkje kjem til å bli eit fnugg av undervisning på mongolsk igjen.

– Det som skjer no er eit kulturelt folkemord, seier Enghebatu Togochog på telefon frå New York. Han er leiar av menneskerettsorganisasjonen South Mongolian Human Rights Information Center (SMHRIC), og lever sjølv i eksil.

Mange av mongolane som bur i nabolandet, Mongolia, engasjerer seg også. Til ingen nytte.

Kina skryt ofte av sitt fleirkulturelle rike. Landets president oppfordrar alle dei 56 ulike etniske gruppene til å omfamna kvarandre tett, som kjernane i eit granateple.

Skalet på granateplet er utvilsamt hardt. Det gir ikkje rom for å bryta ut, eller ta for mykje plass. Dei store anstrengelsane Kina gjer på dette området, tyder på at det ligg ein frykt til grunn. Ein frykt for at granateplet skal eksplodera.

Folk i område som Tibet, Xinjiang, og Indre Mongolia opplever at deira etniske identitet blir meir og meir utvaska. Dette skjer trass i at deira område har vore lova meir sjølvråderett enn det provinsar i Kina har hatt.

Nervøse

Utanfor skulen i Hohhot fortel to venninner at dei som minoritet har hatt fortrinn når dei søker seg til høgare utdanning. No blir det slutt på det, og dei må konkurrera på lik linje med kinesarar.

Den eine jenta trekk raskt unna notata sine når eg peikar interessert på dei. Skrifta er mongolsk, og arket stikk så vidt fram mellom bøkene ho ber på.

Jentene er nervøse og me held samtalen kort. Det er ikkje ein einaste politi eller vakt i sikte. Det tyder på at situasjonen ikkje lenger er like betent, men me vil ikkje risikera at ungdommane hamnar i uføre for å snakka med oss.

Nokre unge menn er villige til å dela sin innsikt. Ein av dei fortel lågmælt at han var blant dei første som braut med protesten.

Familien hadde ikkje noko val. Foreldra sine sjefar truga med å gi dei andre arbeidsoppgåver om dei ikkje sende sonen på skulen.

Åtvaringar

Vitnesbyrdet stemmer med det som har skjedd i andre område i Indre Mongolia.

Foreldre og lærarar er blitt åtvara. Om dei vel å halda borna heime vil dei mista retten til å reisa med fly og hurtigtog, eller kjøpa fine bustadar. Dei risikerer å miste jobben og retten til sosialhjelp.

Menneskerettsorganisasjonen i New York hevdar at fleire har tatt sitt eige liv, i protest, eller i fortviling, i ein umogleg situasjon.

Ungdommane utanfor skulen i Hohhot fortel at dei nye reglane allereie er på plass for småskulen, men at protestane førte til ei utsetjing av den nye læreplanen til neste år for deira trinn.

– Me er mongolar, me har det i blodet, og språket er sjølve rota i kulturen vår. Utan språket er ikkje kulturen levedyktig, seier kameratane.

Ein plan

Dei vil ikkje ha all opplæring på kinesisk, men trur likevel ikkje at dei, som minoritet, når fram med protest.

Difor har dei lagt ein langsiktig plan. Dei gir ikkje opp, og svarer med ungdommeleg overmot.

– Me må studera så godt me berre kan, slik at me får påverknadskraft. Me vil redda den mongolske minoriteten. Difor må me sjå til at reglane blir omgjort, slik at språket vårt kan bli akseptert i heile Kina.

Når alle elevane for lengst er gått inn ber min kollega og eg om eit intervju med skulen. Me får avslag.

Då me ruslar tilbake til togstasjonen legg eg merke til at mange vegskilt er pryda med både mongolsk og kinesisk skrift. Enn så lenge.