Frederiksen: – Taler om at det er bevisste handlingar

Røyrleidningane lek på tre forskjellige plassar i Østersjøen: ein i svensk og to i dansk farvatn.

Statsminister i Sverige Magdalena Andersson, seier på ein pressekonferanse i kveld at to eksplosjonar har forårsaka dette.

– Dette dreier seg truleg om sabotasje, seier statsministeren.

Vidare seier ho at Noreg har varsla Sverige om auka droneaktivitet i Nordsjøen.

Ho understrekar at det ikkje er eit angrep på svensk eller dansk territorium.

– Men regjeringa ser alvorleg på dette.

Danmark: – ikkje eit uhell

– Det verkar om at dette er ein bevisst handling og ikkje eit uhell, seier Danmark sin statsminister Mette Frederiksen på eit pressetreff i kveld.

Danske myndigheiter meiner lekkasjane ikkje kan vore forårsaka er ei ulukke.

– Det er vår klare vurdering at det er snakk om eksplosjonar, seier Dan Jørgensen, klima-, energi- og forsyningsminister.

Den danske forsvarsministeren opplyser at beredskapen rundt Bornholm no aukes. Det overvaker mengda av gass i lufta. Nord Stream 1 kryssar Baltic Pipe ein stad utanfor Bornholm.

– Dette er ikkje ein liten sprekk. Det er eit stort hol, seier direktør i det danske Energistyrelsen, Kristoffer Böttzauw.

To kraftige eksplosjonar måndag

Det svenske seismologisenteret opplyser til SVT at målestasjonar i Sverige og Danmark registrerte to kraftige eksplosjonar ved røyrleidningane måndag.

Ifølgje ein seismolog ved et universitet i Uppsala svarar til den eine eksplosjonen 100 kilo dynamitt, det skriv Reuters.

Seismologen seier han er veldig sikker på at det var eksplosjonar og ikkje eit jordskjelv eller skred.

Den eine eksplosjonen hadde ein storleik på 2,3 og vart registrert på heile 30 målestasjonar i Sør-Sverige.

– Du kan tydeleg sjå korleis bølgene sprett frå botn til overflata. Det er ingen tvil om at det var ein eksplosjon, seier Björn Lund som er lektor i seismologi og direktør for det svenske seismikknettverket til kanalen.

Den første eksplosjonen vart registrert klokka 02.03 natt til måndag og den andre klokka 19.04 måndag kveld.

Noreg skjerpar beredskapen

Beredskapen på norsk sokkel skjerpas etter gasslekkasjen, bekreftar Olje- og energiminister Terje Aasland til NRK.

– Det har vore tett kontakt mellom regjeringa, politiet, Forsvaret og operatørane på norsk sokkel. Regjeringa har slutta å sette i verk tiltak for å skjerpe beredskapen knytt til infrastruktur, landanlegg og installasjonar på norsk sokkel. Noko av bakgrunnen er rapportar om auka droneaktivitet, seier Aasland i ein e-post til NRK.

Sendt fregatt

Det danske forsvaret har no sendt ein fregatt og fleire andre skip til området rundt Bornholm, skriv Danmarks radio.

– Det viktigaste no er å få overblikk over situasjonen og sikre at den maritime tryggleiken kan gå føre seg så godt og trygt som overhovud mogleg, seier den danske forsvarsministeren, Morten Bødskov.

Nato følgjer med

Nato følgjer nøye med på situasjonen rundt Østersjøen. Det seier Nato-sjef Jens Stoltenberg i eit møte i EU-parlamentet i kveld.

– Vi følgjer sjølvsagt med på rapportane frå Østersjøen, sa Stoltenberg.

Vidare seier han at Nato er i nær kontakt med Nato-medlemmene, som Danmark, men og med Sverige som snart blir medlem av alliansen.

– Vi er sjølvsagt i nær kontakt med de involverte Nato-medlemmene, som Danmark men også med Sverige som snart blir Nato-medlem.

– Det er viktig å få fram alle fakta, seier Nato-sjefen.

Gassbobler på 100 meter i diameter

Fregatten skal vere med på å handheve forbundssonen på ein radius på fem nautiske mil, som er oppretta i området grunna gassutslepp og fare for eksplosjonar.

Gassbobler som kjem ut ifrå Nord Stream 2 er meir enn 100 meter i diameter på havoverflata, ifølgje danske styresmakter.

Høgskolelektor Ståle Ulriksen ved Sjøkrigsskolen trur lekkasjane dreier seg om russisk sabotasje, skriv E24.

– Eg trur det er Russland som vil strupe forsyninga utan å seie det, ein såkalla ikkje-attribuerbar handling, seier Ulriksen til E24.

Polen meiner det er sabotasje

Også Polen sin statsminister meiner dette er sabotasje.

Dette kom fram i talen til den polske statsministeren, Mateusz Morawiecki under opninga av Baltic-røyrleidninga tysdag.

– Vi veit ikkje detaljane av det som har skjedd, men vi veit at sabotasje har skjedd, noko som sannsynlegvis vil seie eit nytt steg i eskaleringa av krigen i Ukraina, sa han til forsamlinga, men gav ikkje noko bevis eller dokumentasjon for dette.

– I dette korte perspektivet kan vi tydeleg sjå kor farleg det var at Tyskland og Russland samarbeida om gass. Nord Stream 1 blei brukt til å spele blod i Ukraina.

Morawiecki seier dette var eit forsøk på å dominere Russland sin oppførsel i sentral- og Aust-Europa.

– Vi åtvara mot desse risikoane, og no må vi møte desse risikoane i Ukraina, seier han vidare.

Den danske statsministeren, Mette Frederiksen, sa det er «vanskeleg å sjå føre seg» at gasslekkasjane er tilfeldige.

Ho oppfordra til europeisk samarbeid til å «kjempe vekk Putin» med støtte for Ukraina, sanksjonar mot Russland, og ved å «frigjere oss sjølve frå russiske fossilbrennstoff».

– Dei svært urovekkande hendingane i går, med lekkasjar frå Nord Stream 1 og 2, set lys på at det hastar å auke energitryggleiken i Europa, seier ho.

Også Kreml seier at sabotasje av Nord Stream ikkje kan utelukkast. Dei seier situasjonen er «utan sidestykke», og krev at omstenda kring lekkasjane blir undersøkte.

Talspersonen hevdar vidare at desse hendingane «set spørsmål ved energitryggleiken for heile kontinentet».

Trur ikkje det kan vere tilfeldig

Lekkasjane til Nord Stream vart meldt på same dag som røyrleidningen Baltic Pipe mellom Noreg, Danmark og Polen opna.

Leidninga gjer at Polen blir heilt uavhengig av russisk gass.

Nord Stream 1 kryssar Baltic Pipe ein stad utanfor Bornholm, som ligg mellom Sverige og Polen. Det er ikkje kjend om opninga og lekkasjen har ein samanheng.

Hever beredskapsnivået

– Øydeleggingane som skjedde i løpet av ein dag på tre linjer i Nord Stream-røyrsystemet har vi aldri sett tidlegare, skriv Nord Stream AG i eit utsegn tysdag.

Operatøren av gassleidningane seier det er umogleg å seie når røyra kan vere tilbake i drift.

Ei tryggingssone på fem nautiske mil er etablert for skip, og ei forbodssone for fly på ein kilometer, opplyser danske styresmakter.

Årsaka til lekkasjane er framleis ukjend.

Direktør for Energistyrelsen Kristoffer Böttzauw vil ikkje spekulere om årsaka, seier han, også til DR.

– Det kan vere eit skipshavari har gått rett ned på desse røyra, det kan også vere snakk om ein konstruksjonsfeil, det kan vere ei bevisst handling.

– Det er sjølvsagt urovekkande at det er tre hendingar nokolunde samtidig. Derfor tek vi det veldig på alvor og undersøker det saman med relevante styresmakter.

Beredskapsnivået for straum- og gassektoren har blitt heva til nest høgste nivå i Danmark.

Set fokus på beredskap også i Noreg

Hilde-Marit Rysst er leiar for SAFE, som er fagforbund for tilsette i energisektoren, seier ein burde gå igjennom beredskapen også her i Noreg.

– Sett i lys at det blir spekulert om at det er menneskeskapte lekkasjar, så kan ein jo lure på om det er ein samanheng med dronane offshore som vi ikkje får svar på kven som sender opp og kvifor dei er der.

Rysst legg til at det er «skremmande, for å seie det mildt», dersom ein startar å tukle med røyrleidningar, både i forhold til klimaet og tryggleiken til menneske om bord.

– Da kan det jo spinnast vidare på om vi burde vere engstelege med tanke på beredskap på våre installasjonar også.

Olje- og Energiminister Terje Aasland (Ap) vil ikkje spekulere i kva det er som har skjedd, men seier at tryggleik er viktig i denne situasjonen.

– Det er høg fokus på tryggleik, ikkje minst på norsk sokkel. Der har olje- og gass-selskapa veldig høgt fokus på dette.

– Dei vurderer heilt sikkert situasjonen frå dag til dag, og gjer dei nødvendige grepa.

«For tidleg å seie kva årsaka er»

Professor i politisk- og petroleumsøkonomi ved Høgskulen i Innlandet, Ole Gunnar Austvik, meiner det er for tidleg å seie om røyrleidningane har blitt utsette for angrep, eller om lekkasjane er skapte av ei anna type hending.

– Det er spekulasjonar om at det er eit angrep gjort av ubåtar eller dykkarar. Det veit vi ikkje enno, men det set fokus på at det er strategisk viktig å forsvare slike installasjonar.

I hans meining viser dette at energiforsyninga i Europa er sårbar, ikkje berre for politisk avstenging eller at russarane skrur av krana, men for ulukker og «reelle krigshandlingar».

Denne trugselen, legg han til, er noko austeuropeiske land som Polen og Ukraina har hatt som fokus nesten heile tida sidan oppløysinga av Sovjetunionen.

– I vest har vi ikkje teke det så alvorleg. Det trur eg er i ferd med å endre seg no.

– Dersom dette har blitt ein del av den store konflikten mellom aust og vest, så er det ein stor opptrapping av verkemiddelbruken. Det får vi sjå.

Blei aldri opna

Begge desse røyrleidningane var stengde på grunn av den politiske situasjonen mellom Europa og Russland. Før stenginga blei Nord Stream 1 driven på omtrent 20 % kapasitet.

Nord Stream 2 var til alt å døme ferdigbygd då Russland invaderte Ukraina. Den var fylt med gass, men krana blei aldri opna på tysk side.

Sidan har Russland stengt gassleveransen til Tyskland via den gamle røyrleidninga, Nord Stream 1.

Russiske styresmakter hevda dette handlar om vedlikehaldsproblem, noko tyske styresmakter har stilt spørsmål ved.