Dale kyrkje i Luster

Den massive inngangsportalen er av kleberstein. (Foto: Asle Veien, NRK)

Klebersteinsarbeidet i den gamle inngangsportalen, i vindauge og i portalen på vestsida er noko av det ypparste i norsk steinkunst frå mellomalderen. Ein reknar difor som sannsynleg at det kan ha vore utanlandske handverkarar som har bygt kyrkja.

Fleire detaljar i steinkunsten har slektskap med det ein finn på Magnus-katedralen på Orknøyane. Klebersteinen er truleg henta frå eit steinbrot ved Hafslo. Fleire stader i kyrkja er det rissa inn runer.

Kyrkja er vigsla til St. Nikolaus, helgenen som gav opphavet til den moderne St. Nikolas - julenissen.

Dale-kyrkja fekk tilbygt våpenhus i tre med dekorert takhimling på 1600-talet, og hadde då eit tårn plassert midt på mønet.

Tre lag veggmåleri

I 1898 oppdaga ein gamle kalkmåleri under nyare kalk i kyrkja, og ved ei restaurering kring 1950 avdekka ein i alt tre ulike lag med veggmåleri frå golv til tak i heile koret; eitt lag frå 1300-talet, eitt frå 1500-talet og eitt frå 1600-talet.

Etter nøye registering av ein dekor frå 1600-talet, avdekte myrkjemålaren Ola Sæter eit biletlag frå 1500-talet. Her er m.a. bilete av David og Goliat, St. Georgs kamp mot dragen, heilage menn og djevlar i rikt monn, og andre meir verdslege motiv.

Eit av motiva kan minne om eit lystig fylgje på veg heim frå ein rangel!

Brurebenk med drakehovud

Altartavla i kyrkja er frå 1708, er fem meter høg og truleg laga av Jørgen Christopher Schauer (d. 1752). Antependium (altarklede) med brodert monogram frå 1675. To altarlysestakar frå 1633. Preikestol frå 1633. Døypefont i kleberstein frå mellomalderen
er flytta frå gamle Nes kyrkje. Krusifiks frå 1200-1250, brurebenk med drakehovud frå ca. 1650 og andre stolar frå 1600-talet står i koret. Nattverdsutstyr frå 1802 og seinare.

I kyrkjeskipet heng fleire epitafier - dvs. minnetavler - over prestefamiliane til Andreas Lauritzøn frå 1630, Søffren Lauritzøn frå 1654 og Stevelin Reutz frå 1682.

To epitafium ved preikestolen. (Foto: Asle Veien, NRK)

Votivskip - dvs. modell av eit krigsskip hengt opp under kyrkjetaket - er frå 1600-talet.

Trefigur i kyrkja. (Foto: A. Veien, NRK)

"Fuglabur" for stasfruer

Eit pulpitur - dvs. eit privat galleri eller "kyrkjestol" med gitter føre - er frå 1699 og vart bygt for den fornemme familien til oberstløytnant von Krogh - sjå: Embetsgarden Flahamar. På folkemunne vart dette pulpituret kalla "Fuglaburet" fordi ålmugen nede i kyrkja berre såg hattefjøra til statsfruene som sat i "buret" oppe på veggen.

Gravkammer og løynd gang

I ein krypt under kyrkja ligg kring 60 store og små kister frå 1700-talet. Her vart folk frå presteskap og overklasse i Luster balsamerte og gravlagde.

(Foto: Arild Nybø © 2003)

Etter segna skal det gå ein løynd gang mellom kyrkjekoret og den gamle prestebustaden like ved kyrkja.

Historiske skattar på museum

I tillegg dei kunstskattane som Dale kyrkje rommar der ho står, finst det på Bergen Museum to altarfrontalar (altarmåleri) - det eine frå kring 1300, og det andre frå kring 1350, treskulptur av St. Olav frå 1275, kapitélfigur i tre (kapitél er topp på ei søyle) frå 1200-talet og lysestake frå mellomalderen.

Ved De Heibergske Samlinger - Sogn Folkemuseum finst kyrkjedør, dørlås med nøkkel frå mellomalderen og ein del kyrkjebenkdører og korskiljedørar frå kring 1700.

Ved Dale-kyrkja hadde folket frå Jostedalen frå gamalt av rett til eit hestebeite, og det vart hevda av almenningen ved kyrkja høyrde til Jostedalen. Dette har det sidan vore mykje strid om.

Epitafium og krusifiks. (Foto: Asle Veien, NRK)