Brevatn kan vere giftig: – Eit skikkeleg skummelt stoff

Høyrest det ikkje freistande ut med klart, iskaldt brevatn?

Om nokon hadde selt det i flaske, hadde du kanskje vore freista til å kjøpe det?

Men sjølv om vatnet ser både freistande og reint ut er ekspertanes råd klart:

Uansett kva du gjer, ikkje drikk isbrevatn.

Vatnet inneheld nemleg restar av dyr, og kan til og med innehalde radioaktive stoff.

Døde lemmen på isbreen

– I isen ligg det ofte bakteriar. Det kan til dømes vere nedbrotne dyrerestar.

Det seier Atle Nesje, professor ved Universitetet i Bergen.

Han er ein av fleire forskarar som gjennom fleire feltsesongar har utført målingar og modelleringar i prosjektet JOSTICE for å forstå landskapet under isen.

Forskarane har funne fleire uventa bakteriar i målingane. Og desse bakteriane kjem ofte frå døde lemmen.

– I lemenår vandrar lemmen ut på isen og fryser i hel eller svelter hel. Når dei blir brote ned dannar det seg bakteriar, seier Nesje.

Rundt området dyra har låge blir det svarte flekker på isen. Det er kryokonitt.

– Dersom konsentrasjonen er høg nok, kan ein få diaré og oppkast, seier Nesje.

Spor av Tsjernobyl

Men ein skal ikkje berre vere forsiktig med å drikke vatnet.

Det er heller ikkje ein god idé å få det i opne sår.

– Det er ein grunn til at ein bruker hanskar eller vottar i brevandring eller isklatring, seier Nesje.

Viss ein skrapar seg opp på dei skarpe iskrystallane set det seg nemleg ofte ubehagelege infeksjonar i såra.

– Eg var sjølv så uheldig at eg skada knokane på høgrehanda på den måten. Då sat det seg ein infeksjon som det tok fleire veker før eg blei kvitt, fortel forskaren.

Men det er ikkje berre restar av døde dyr i brevatnet. Det er òg restar av Tsjernobyl.

Forskarane gjorde ein undersøking på Finse av kryokonitt.

– Det var radioaktive isotopar som sannsynlegvis stammar frå Tsjernobyl i 1986, seier Nesje.

Lemmen beiter på vegetasjon rundt breen. Vegetasjonen inneheld framleis det radioaktive stoffet. Det får lemmen i seg, før dei vandrar ut på breen.

– Eg tok sjølv ei prøve. Ho lukta død og fordelsving. Det er eit skikkeleg skummelt stoff.

Forskaren fortel at dette sannsynlegvis gjeld på alle brear i Noreg. I alle fall om ein ser svarte felt av kryokonitt.

– På ein varm sommardag er det freistande å ta seg ein slurk. Men eg rår ifrå alltid å drikke vatnet, avsluttar Nesje.

– Kan forstå at folk blir freista

I Noreg er det om lag 2500 isbrear. Rett over 1200 ligg i Sør-Noreg og nesten 1300 ligg i Nord-Noreg.

Benny Sætermo, fagleg leiar ved Nordland Nasjonalparksenter fortel at dei ofte ser døde smågnagarar når dei har med seg skuleelevar på isbreane.

– Har du nokon gong måtte stoppe nokon frå å drikke brevatnet?

– Nei, ein ser ganske tidleg at det er døde dyr der, når ein går på breen. Ein får ikkje lyst til å drikke vatnet der, seier Sætermo.

– Men eg kan godt forstå at om ein familie går opp til brekanten, kan bli freista av å drikke av ein bekk som renner like ved.

Han peiker på at turistar skal vere merksame på at alle bekker i naturen kan gjere ein sjuk. Særleg i år med mange gnagarar.

– Mange går også nært brekanten for å ta på breen. Det er kjempefarleg. Det kan rase blokker ut av breen, seier Sætermo.

Gjer at breane smeltar raskare

Jacob Clement Yde, professor i geologi ved Høgskulen på Vestlandet har òg vore med i prosjektet.

Han seier at dei har oppdaga heilt eigne økosystem i dei små pyttane med kryokonitt.

– Det ganske nyleg at vi har undersøkt dette livet, og vi blir stadig overraska over kva vi finn.

– Kva type bakteriar er det?

– Det er ein blanding av ein del kjente og ukjente bakteriar. Vi veit ikkje om det er sjukdomsframkallande bakteriar, seier Yde.

– Vi har ikkje undersøkt kva virus det er der, men dei bakteriane som er der, er tilpassa eit kaldt miljø.

Han trur det er mange som lar seg freiste av brevatn når dei er på tur.

– Kor farleg er det å få i seg det radioaktive stoffet i vatnet?

– Det er ikkje nokon reel risiko når ein snakkar så små mengder, men det målbart. Det er jo ein stund sidan Tsjernobyl, seier forskaren.

Likevel er det forholdsvis høge konsentrasjonar om ein samanliknar med andre stader i verda.

– Særleg i brefronten er det mykje svart kryokonitt.

I tillegg har forskarane sett på kva som vil skje med isen i framtida.

Det svarte stoffet fører nemleg også til noko anna: Ein forsterking av klimaeffektane.

– Kryokonitt gir ein forsterka effekt av at breen smelter ekstra mykje, seier Yde.

– Det ser vi på Grønland, og er ein forsterkande effekt på klimaendringane. Då smelter isen endå fortare.