Bruene tek ikkje høgde for styrtregnet som kjem

Hopp til innhold

På fylkesvegar landet rundt kan gamle bruer skape farlege proppar fordi dei ikkje toler mengdene styrtregn som klimaframskrivingane viser.

For tre år sidan fossa vatnet gjennom Utvik i Stryn.

Midt i kaoset tetta den øvste brua i bygda seg då stein, busk og greiner kom styrtande nedover.

Elva tok då eit anna løp.

Bygda blei rasert under storflaumen som utvikla seg denne julidagen. Vegar og bruer var vekke, bygningar skylt på fjorden.

Ordførar Per Kjøllesdal (Sp) bur sjølv i Utvik og meiner brua var eit kritisk punkt då flaumen råka.

– Faren for at brua går tett ein gong til, er overhengande, seier han.

Små endringar vil slå ut

Ei oversikt NRK har laga viser at det truleg vil bli fleire og kraftigare styrtregnepisodar i tiåra som kjem.

Sjekk klimaet der du borSøk etter din kommune

Sjølv små endringar kan vere katastrofale, meiner Torbjørn Selseng ved Vestlandsforsking.

– Sjølv om nedbøren berre aukar med eit par prosent, er infrastrukturen dimensjonert for ein annan maksverdi, seier han.

NRK har vore i kontakt med ni fylkeskommunar som er ansvarlege for fleire tusen bruer på fylkesvegane. Det har ikkje lukkast NRK å få ei oversikt frå Statens vegvesen over riksvegbruene.

Fylka om status for bruene på fylkesvegar

Innlandet: Mange av bruene er sårbare for styrtregn, og då spesielt små bruer og røyr. Opplever ein auka av talet skadar på bruer, meiner det verste sannsynlegvis ligg framfor dei.
Nordland: Sit ikkje med ein oversikt over tal bruer som kan vere flaumutsette. Har inspeksjonar årleg og kvart femte år, eventuelle skadar på fundament som kan medføre fare ved flaum blir rapportert inn og sett opp på planar for utbetring. Generelt gir ikkje auka nedbør dei store utfordringane, men ein auke i tal og storleik på store flaumtoppar vil kunne gi utfordringar.
Vestfold og Telemark: Har bruer som er utsett ved auka nedbørsmengder, gjerne bruer som kryssar over mindre elver. Desse stig raskt og kan gjere store skadar. Ut frå tidlegare erfaring veit fylkeskommunen kva bruer som er utsett, og desse blir følgde spesielt opp.
Rogaland: Fylkeskommunen opplever ikkje store utfordringar med tanke på auken i nedbørsmengde. Har ingen bruer dei ser på som utrygge med tanke på framtidige vêrhendingar.
Trøndelag: Nokre bruer er dimensjonert for 200-årsflaum med klimapåslag, men dei eldre bruene har ikkje fylkeskommunen dokumentasjon for kor store flaumar dei toler. Har 646 bruer i tilknyting til vatn/elv/sjø som kan vere sårbare for auka flaummengder, men kor mange som er utsett kan ein ikkje seie utan eit større analysearbeid.
Møre og Romsdal: Fylkeskommunen melder at det for mange av bruene på fylkesveg vere utfordringar med tanke på auka nedbørsmengder i framtida. Det gjeld bruer som kryssar elvar og som er bygd på ein måte som gjer dei sårbare ved flaum. Møre og Romsdal fylkeskommune antek at minst 30-40 prosent av brumassen i fylket vil vere sårbar med tanke på auka nedbørsmengder på lang sikt. Ser ein så langt fram i tid som 80 år vil mange av brukonstruksjonane i dag allereie vere bytte ut grunna alder. Ny bruer vil vere meir tilpassa klimaendringar i framtida.
Vestland: Har egistrert sårbare bruer i forvaltingssystemet vårt BRUTUS. Her registrer dei bruer som er kritiske når det kjem til oppsamling av massar under brua og utgraving av elveløpet rundt bruene. Har ansvar for 1900 trafikkerte bruer. Gjer jamnlege inspeksjonar. Mange bruer er bygde på ei tid då 200-årsflaum med miljøpåslag ikkje vart vurdert. Ikkje alle er flaumutsett, men å sikre alle bruer som kryssar elvar/vatn er ikkje mogleg.
Agder: Har kring 1200 bruer, vel 900 av dei ved vatn. Gjer årlege inspeksjonar og har registrer skadar og tiltak i systemet Brutus. Inntrykker er at dei fleste bruer er solid bygde og vil kunne motstå mykje nedbør. Har dei siste åra hatt nokre store flaumar som har skapt problem for bruer.
Oslo: Har inga eksakt oversikt, men ein del mindre bruer over bekkedrag krev truleg utbetring for å handtere auka vassmengder. Oslo ser ikkje akutte utfordringar for sine vegbruer.

Kan ikkje sikre alle bruer

Vestland fylkeskommune har aleine ansvar for 1900 bruer. 59 av dei er klassifiserte som sårbare for flaum.

– For alle nye bruer vert det fokusert på at brua ikkje skal vera eit hinder for vatnet i elvane. Slik er det ikkje for dei «gamle» bruene, opplyser Jorunn Hillestad Sekse i Vestland fylkeskommune.

– Dei ligg alt der, og er eit hinder, og vi som jobbar med bruer kan ikkje gjera så mykje anna enn å sørga for at den brua som alt ligg der vert til minst mogeleg hinder for vatnet i elveløpet.

Trøndelag fylkeskommune meiner nærare 650 bruer i deira fylke i tilknyting til vatn, elv eller sjø kan vere sårbare for auka flaummengde.

Møre og Romsdal fylkeskommune meiner at 30–40 prosent av alle bruene deira er sårbare ved auka nedbørsmengder på lang sikt.

Men med eit tipdsperspektiv på 80 år vil mange av dei brukonstruksjonane som er på fylkesvegane i dag allereie vere bytta ut på grunn av alder, blir det påpeika.

Fleire skadar på bruer

I Innlandet fylke er mange av bruene sårbare for styrtregn, og då spesielt små bruer og røyr.

– Vi opplever ein auka av talet skadar på bruer, men det verste ligg sannsynlegvis framfor oss, seier Einar Søberg, rådgjevar for samferdsle i Innlandet fylkeskommune.

Gunnar Magnus Haugen leier bruberedskapen i Statens vegvesen, som har ansvar for riksvegar og europavegar. Han fortel at dei har kring fire til åtte flaumhendingar årleg. Frå 2017 har talet hendingar auka litt, men har halde seg forholdsvis stabilt.

– Vi merkar at det no oftare er kraftig lokalt styrtregn som skapar flaum, som det er vanskeleg å seie kvar vil komme. Dette kan skje i både store og små vassdrag over heile landet.

Meiner løysinga er å køyre mindre

Forskar Torbjørn Selseng meiner det er ei umogleg å oppgåve å tilpasse alle bruer og all infrastruktur til å ta høgde for nedbørsmengdene i framtida.

Ei anna løysinga er at vi køyrer mindre, meiner han.

– Det er usannsynleg dyrt å klimatilpasse all infrastrukturen, og det er usannsynleg billig å gjere noko med mobiliteten.

Men Stryn-ordføraren meiner det må vere mogleg å byggje bruer som tek unna vassmengdene.

– Eg trur ikkje vi skal ta den defensive varianten. Hadde ein vore defensive, hadde det ikkje vore folk på Vestlandet.

– Brua ikkje kritisk punkt aleine

Vestland fylkeskommune påpeiker at det er gjort arbeid ved den øvste brua i Utvik både før og etter flaumen, og at tilstanden til brua er betre enn den var i 2017.

Jorunn Hillestad Sekse i fylkeskommunen meiner brua aleine ikkje er eit kritisk punkt.

– Elva og vegen med begge bruene må leggast om dersom forholda rundt brua ikkje skal bli kritisk ved ein stor flaum.

Å byggje ny bru vil krevje ei fullstendig omlegging av vegen, viser Sekse til.

Toler ikkje 200-årsflaum

Dei seinare åra har det kome strengare krav til klimatilpassing ved prosjektering av nye bruer. Mellom anna skal dei nye bruene byggjast for å tole vassmengder tilsvarande ein 200-årsflaum.

Vegvesenet har utført forbetringsarbeid ved den øvste brua i Utvik, men etter NVE sine utrekningar vil ikkje dette vere nok til å takle ein 200-årsflaum.

Ordføraren i Stryn meiner det hastar å få på plass ei ny bru.

– Det er ikkje eit spørsmål om, men når dette skjer igjen, seier Per Kjøllesdal.