Søndag 7. august 1983. Det aller første verdsmeisterskapet i friidrett opna i Helsingfors, og den aller første øvinga var maraton for kvinner.
– Det var stort. Det var dette ho hadde førebudd seg på i eit år, og så fekk ho alt til å klaffe akkurat denne dagen. Det kunne ikkje bli betre, seier Jack Waitz. Gretes ektemann var rådgivar og trenar, og følgde løpet via sykkel langs løypa, saman med langdistanstrenare Johan Kaggestad.
Norsk profil i verdsklasse
Grete Waitz var den einaste store norske friidrettsprofilen på den tid. Men ho var til gjengjeld i verdsklasse. I over ti år hadde ho vore i verdseliten på langdistansar, og ho tok bronse i EM på 1500 m i 1974 og på 3000 m i 1978. Ho tok fem VM-gull i terrengløp og vart dronninga av New York Maraton der ho skulle slutte på ni sigrar. To sigrar i London Maraton vart det også.
Men i OL hadde ho mislykkast både i 1972 og 1976, og i 1980 boikotta Noreg leikane i Moskva. Og VM fanst altså ikkje før i 1983.
Parkerte feltet etter 34 kilometer
Her spring Grete Waitz i mål til den historiske gullmedaljen ein søndagsettermiddag i 1983, etter eit løp der absolutt alt gjekk etter planen
Foto: ApI 1983 er Grete Waitz på toppen av sin karriere. Ho har teke sitt femte VM-gull i terrengløp same våren, og har førebudd seg ekstremt god til det aller første friidretts-VM i den finske hovudstaden. Og ho er favoritt.
Grete Waitz legg seg godt plassert i tetfeltet i den fuktige varmen i Helsingfors-gatene, og er også heilt i front i periodar av dei første kilometrane. Etter 15 kilometer passerer ho åtte sekund bak leiande Jacqueline Gareau, og fem kilometer seinare er ho 26 sekund bak Regina Joyce, som då leier – ein avstand som på det meste var drygt halvminuttet.
34 kilometer: Grete aukar farten. Umiddelbart sakkar feltet etter. Den norske milslukaren aukar avstanden heile tida. Alle andre blir statistar. I einsam majestet svingar ho inn på Olympiastadion, spring runden der inne og kryssar mållinja.
Den amerikanske sølvvinnarenMarianne Dickerson gjer ikkje det same før det har gått tre minutt. Så mykje har Grete Waitz knust dei andre på slutten.
– Truleg hennar beste maraton
– Alt fungerte perfekt slik det skulle. I ettertid meinte ho sjølv også at dette truleg var det aller beste maratonløpet ho nokonsinne gjorde, seier Jack Waitz.
– Farten var dårlegare enn eg hadde venta dei første tre milene. Men så lenge ingen stakk lenger av enn Regina Joyce, kjende eg at eg hadde full kontroll. Og den siste mila er nok det raskaste eg har gjort, sa Waitz til Aftenposten rett etter løpet.
Trass i alle tidlegare rekordar og triumfar – gullet i det første skikkelege friidretts-VM var det største for Grete Waitz.
– For første gong gjorde eg eit taktisk løp – og eg likte det, sa ho umiddelbart etter løpet.
– Frustrerande taktikk
- Det var ein fin sykkeltur, seier Jack Waitz. Han følgde kona på sykkel gjennom løypa så godt det let seg gjere
Foto: Åserud, Lise / NTB scanpix30 år etterpå ser Jack Waitz akkurat det på ein litt annan måte.
– Ettersom dette var eit så viktig løp, fekk ho strengare beskjed enn vanleg om å følgje det opplegget vi hadde lagt. Det kjende ho nok som svært frustrerande, for det gav ikkje rom for å sette opp farten då Regina Joyce drog frå. Det hadde ho nok veldig lyst til, seier han.
Men ei mil før mål skulle ho få lov å bruke kreftene sine. Då vart resten av tetfeltet parkert.
– Ho vann med tre minutt, og heile den avstanden fekk ho på den siste mila, minnest Jack Waitz.
– Det var ein fin sykkeltur
– Når forstod du at det ville bli gull?
– Eg skjønte det nok då ho stakk frå resten. Rettnok viser alle erfaring at alt kan skje i maraton, og at det stort sett er på dei siste kilometrane det skjer. Men dette verka så solid heile vegen at eg ikkje var i tvil om at ho skulle halde heilt inn, fortel Waitz, som altså sykla gjennom løypa medan løpet pågjekk.
– Du kan trygt seie at det vart ein fin sykkeltur, seier Jack Waitz.
Det skulle samtidig bli den einaste gullmedaljen ho fekk i eit meisterskap. Ho var favoritt også i OL i Los Angeles året etter, da fleire av konkurrentane var borte i og med Aust-Europas boikott. Men då vart det "berre" sølv.
– Blei det ekstra spesielt at det var det aller første friidretts-VM i historia?
– Ikkje så mykje der og då. Då var det gleda over sigeren som dominerte. Men i ettertid har det stått meir og meri som noko spesielt at ho vart den aller første verdsmeisteren i friidrett i historia, seier Jack Waitz.
PS: Teknisk hadde olympiske vinnarar i friidrett også formelt sett tittel som verdsmeistrar frå 1920 til 1980. Men Grete Waitz var første gullmedaljør i eit friidretts-VM nokonsinne, det kan ingen ta frå henne.
