Egil Hjelmeland, ein av bidragsytarane til flykampmuseet i Naustdal, var berre seks år gamal då han frå islagde Lona såg krigsflya kome over Bygstad.
– Eg hugsar den enorme støyen. Så forsvann dei aust for Lisjehesten. Planen var å svinge utover fjorden, sende rakettar og svinge utover Nordsjøen og heim att, fortel Hjelmeland.
SLAGET: I alt 45 allierte fly og 12 tyske fly var involverte i slaget, der 14 allierte og to tyske flygarar omkom.
Oppdaga skip i fjorden
Så lett skulle det ikkje bli for dei allierte flygarane å senke dei tyske skipa som speidarar oppdaga i Førdefjorden. Hovudmålet for angrepet var jagaren Z-33 som hadde 320 tyske offiserar og mannskap om bord.
- Les også:
Tyskarane visste at dei var oppdaga og berre sju minuttar etter at allierte krigsfly kom inn til norskekysten, letta 16 tyske Focke-Wulf frå Herdla flyplass i Hordaland.
– Dei angreip beaufighterane og mustangane med det same dei prøvde å stupe mot skipa, fortel Hjelmeland.
Fekk raskt overtaket
Med låg toppfart vart dei allierte beufighter-flya lette å utmanøvrere for tyske jagarfly. Kampen spreidde seg over eit stort område og tyskarane fekk raskt overtaket.
– Dei tyske flygarane var dyktige og hadde vore på austfronten. Dei møtte ungdomar frå Canada som var ute på sitt første tokt. Det vart ein katastrofe, fortel Hjelmeland.
- Les også:
Talet nedskotne fly og drepne steig raskt. Det vart ein heilsvart dag for dei allierte.
SJÅ TV-SAKA: NRK laga i 1995 denne saka om luftslaget over Sunnfjord.
– Fem tyske Focke-Wulf vart skotne ned. To tyskarar omkom og andre overlevde ved å hoppe ut. Namnet «Den svarte fredagen» kjem av at ti allierte fly vart skotne ned, og 14 allierte omkom, seier Hjelmeland.
– Bitter lærdom
LÆRDOM: Dei allierte styrkane fekk ikkje senka eitt einaste av dei tyske skipa som hadde gøymt seg i Førdefjorden, men mista sjølv fleire fly og soldatar i slaget.
Foto: NRKVed sidan av Måløyraidet er slaget over Sunnfjord av dei største hendingane i Sogn og Fjordane under andre verdskrig.
- Les meir: Krigshistoria i Sogn og Fjordane (Fylkesleksikonet)
Bakgrunnen for slaget var at den tyske marine hadde fått ordre om å gøyme seg i norske fjordar i dagslys.
Dei allierte ville gjerne senke dei tyske forsyningsskipa, men fekk i staden ein dyrkjøpt lærdom «Den svarte fredagen».
– Dei gjorde aldri det same igjen – å senke skip i tronge norske fjordar. Det var ein bitter lærdom, seier Hjelmeland.